Γεύματα Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων

ΓΕΥΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΩΝ

 (Ο σκοπός που έχω συμπεριλάβει την αρχαία Ρώμη, είναι ώστε ο αναγνώστης να δει τις ομοιότητες και τις διαφορές, αλλά και μερικές συνήθειες που επικρατούν μέχρι και σήμερα στη σημερινή Ελλάδα).

ΕΛΛΑΔΑ

Στην Ελλάδα της ομηρικής εποχής, οι πολεμιστές έτρωγαν κυρίως βοδινό κρέας, χοιρινό κρέας, ψωμί, τυρί και γάλα, περιφρονώντας τελείως τα ψάρια. Αργότερα όταν διαδόθηκε η καλλιέργεια της γης, η διατροφή τους άλλαξε. Το κρέας έγινε πιο σπάνιο και το έτρωγαν συνήθως ύστερα από θυσίες ή σε δημόσια συμπόσια, βάζοντας τώρα στη διατροφή τους το ψάρι.

Βασικό φαγητό των Ελλήνων της ιστορικής περιόδου ήταν το σιτάρι, με μορφή ψωμιού ή χυλού, νωπό ή αφυδατωμένο ψάρι, διάφορα είδη  αλλαντικών, λαχανικά, φρούτα φρέσκα ή ξερά, ελαιόλαδο και μέλι. Το κρασί τους ήταν πολύ δυνατό (ξεπερνούσε τους 20 οινοπνευματικούς βαθμούς) γι’ αυτό το έπιναν ανακατεμένο με νερό. Τα συμπόσια που έδιναν οι πλούσιοι ήταν πιο εξεζητημένα και δαπανηρά. Περιλάμβαναν κυνήγι και εκλεκτά κρασιά.

Στις φιλοσοφικές υπήρχαν κανόνες για το φαγητό και τα ποτά. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης είχε καταρτίσει ένα τέτοιο μενού για τη σχολή του.

Οι Σπαρτιάτες ήταν πιο λιτοί. Έτρωγαν χοιρινό κρέας κυρίως, τυρί, σύκα, ψωμί, κρασί και ο μέλανας ζωμός τους, ο οποίος ήταν πασίγνωστος για την δυσάρεστη γεύση του  (=σφάζανε το χοίρο και φρόντιζαν με μεγάλη επιμέλεια να μαζέψουν το αίμα του μέχρι ρανίδος. Το αίμα ανακάτευαν με ξύδι για να μην πήξη. Κατόπιν τηγάνιζαν κρέας και λίπος και μέσα σ’ αυτό έριχναν νερό. Μόλις το νερό άρχιζε να βράζει ανακάτευαν μέσα σ’ αυτό αλεύρι κρίθινο και προσέθεταν λίγο-λίγο το αίμα με το ξύδι. Εν συνεχεία και ενώ συνέχιζε το βράσιμο ρίχνανε νερό ώστε να διατηρείται πάντα αραιά πηχτό, υδαρές. Όταν το παρασκεύασμα δεν απορροφούσε άλλο νερό εσήμαινε πως είχε βράσει και ήταν κατάλληλο για σερβίρισμα. Αυτό βέβαια το φαγητό με ξύδια μέσα, με αίμα, με λίπη και αλεύρια βρασμένα ήταν πολύ βαρύ. Για τους μακρινούς όμως προγόνους μας που κάνανε πολύ σκληρή και φυσική ζωή ήταν το πιο αγαπημένο τους φαγητό. Όταν αργότερα άλλαξαν τα πράγματα και σταματήσανε τα κοινά συσσίτια, οι κάτοικοι της Λακεδαίμονος και της Μάνης διατηρούσαν στα σπίτια τους δυο-τρία γουρούνια (χοιρινά), και παρασκεύαζαν στο σπίτι πλέον τον Μέλανα Ζωμόν ).

 Οι Έλληνες αθλητές έτρωγαν κυρίως φρέσκο τυρί, ώσπου κάποιος δρομέας εγκαινίασε δίαιτα με κρέας.

ΡΩΜΗ

Οι  Ρωμαίοι των πρώτων δημοκρατικών χρόνων ήταν κυρίως χορτοφάγοι και η δίαιτά τους ήταν λιτή. Το μόνο κρέας που έτρωγαν ήταν το χοιρινό ή το λαρδί (=χοιρινό λίπος). Το σιτάρι αποτέλεσε τη βασική τροφή και η προμήθειά του αποτελούσε θέμα μεγάλης απασχόλησης των αρμοδίων. Ο Πλίνιος λέει πως μέχρι το 171π.Χ. δεν υπήρχαν αρτοποιοί στη Ρώμη και το ψωμί παρασκευαζόταν από τις γυναίκες στο σπίτι. Όμως η αύξηση του προλεταριάτου των πόλεων έκανε τους φούρνους απαραίτητους. Οι αρτοποιοί ήταν και μυλωνάδες και χρησιμοποιούσαν γαϊδούρια για τους μύλους τους.

Πολλά είδη λαχανικών και φρούτων χρησιμοποιούνταν στη διατροφή των Ρωμαίων. Η ελιά άρχισε να χρησιμοποιείται στη δημοκρατική εποχή. Ένα ανάγλυφο του 1^ου αι. π.Χ. που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, δείχνει ένα πρωτόγονο ελαιοτριβείο.

Το μέλι είχε τη θέση της ζάχαρης και το έφερναν από την Αττική και την Ισπανία.

Το ψάρι, τα πουλερικά και το κυνήγι αποτελούσαν πολυτέλειες και εμφανίστηκαν στο τέλος της δημοκρατικής περιόδου. Ο Ιουβενάλης (Σάτυραι ΧΙ) περιγράφει ένα τυπικό γεύμα της παλιάς εποχής, αποτελούμενο από σπαράγγια, αβγά, τις κότες που τα γέννησαν, σταφύλια, αχλάδια και μήλα. Συνηθίζονταν επίσης το παστό χοιρινό, το λαρδί, το φρέσκο κρέας (ιδίως έπειτα από θυσίες), τα λαχανικά. Στο τέλος της δημοκρατικής εποχής οι πλούσιοι έτρωγαν φασιανούς και πέρδικες.

Οι Ρωμαίοι έτρεφαν σαλιγκάρια για τα συμπόσιά τους. Από τα ψάρια ιδιαίτερα εκτιμούσαν το μπαρμπούνι, όταν μάλιστα ήταν μεγάλο, τα θαλάσσια χέλια που τα διατηρούσαν ζωντανά σε αλμυρό νερό.

Το πρωινό συνίστατο από ψωμί βουτηγμένο σε κρασί ή με μέλι, τυρί ή ελιές. Το κύριο φαγητό τους το έτρωγαν γύρω στις τρεις το απόγευμα. Το αποτελούσε ένα ένα ελαφρύ πρώτο πιάτο, μερικά κύρια πιάτα και φρούτο ή γλύκισμα. Το φαγητό ακολουθείτο μερικές φορές από μια οινοποσία όπου τηρούσαν μερικούς ελληνικούς κανόνες. Επί αυτοκρατορίας η ποικιλία και η πολυτέλεια μεγάλωσε πολύ ανάμεσα στους πλούσιους. Ο Ιουβενάλης (Σάτυραι V) μιλάει για τρούφες, συκώτι χήνας, αστακούς και σπαράγγια, μανιτάρια, στρείδια, μπεκάτσες και άλλα είδη κυνηγιού. Ο Πετρώνιος Άρπιτερ, ο συγγραφέας του Σατυρικού, δίνει μια εικόνα της πολυτέλειας των συμποσίων της εποχής του Νέρωνος στο Συμπόσιο του Τριμαλχίου του.

Το κρασί, την πρώτη τουλάχιστον εποχή, πινόταν ανακατεμένο με νερό. Η ιταλική παραγωγή κρασιού ήταν πολύ μεγάλη προς το τέλος της δημοκρατικής περιόδου. Το νέο κρασί έπρεπε είτε να πίνεται αμέσως είτε να αποθηκεύεται σε μεγάλα πήλινα κιούπια. Τα εκλεκτά κρασιά εισάγονταν από την Ελλάδα και τα ελληνικά νησιά. Αργότερα άρχισαν να παράγονται καλά κρασιά στην Ιταλία (Καμπανία και Λάτιο). Αυτά τα κρασιά, αφού η ζύμωσή τους συμπληρωνόταν στα κιούπια, διατηρούνταν σε αμφορείς σφραγισμένους με πίσσα ή άλλο υλικό και με επιγραφές που έδειχναν το έτος της εσοδείας.

ΠΗΓΕΣ:

1.            ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Ελλάδα-Ρώμη του Γιάννη Λάμψα από τις Εκδόσεις ΔΟΜΗ

2.            Κωνσταντίνου Παπαδογεωργή, δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Φάρος της Λακωνίας», αρ. φύλλου 463/28-4-83