Στην νοτιοδυτική Πελοπόννησο, 50 χλμ περίπου από την Αρχαία Ήλιδα και στη συμβολή των ποταμών Αλφειού και του παραπόταμού του Κλαδέου, βρίσκεται η Αρχαία Ολυμπία. Σε μια εύφορη κοιλάδα και -πριν τις καταστροφικές φωτιές του 2007- πευκόφυτους λόφους. Η Ολυμπία δεν έχει τη πολυτέλεια των Δελφών, αν και είναι το δεύτερο λατρευτικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας.
Το κέντρο της γωνίας που ενώνεται ο Κλάδεος με τον Αλφειό, ονομάζονταν Άλτις (=άλσος). Στο Ιερό αυτό εκτός, από θρησκευτικές τελετές, γίνονταν και αγώνες από πολύ παλιά, τα Ολύμπια. (Έτσι ονομάζουν και οι ντόπιοι την αρχαία Ολυμπία). Με τους Ολυμπιακούς Αγώνες βρίσκει την απόλυτη έκφρασή του το ιδανικό της ευγενούς άμιλλας.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Σύμφωνα με τον Παυσανία, το πρώτο ιερό ήταν το Γαίο, αφιερωμένο στη Γη, γυναίκα του Ουρανού και βρίσκονταν στους πρόποδες του Κρονίου Λόφου. Αργότερα ο Κρόνος, αφού εκθρόνισε τον πατέρα του τον Ουρανό, λατρεύτηκε στην Ολυμπία με τη γυναίκα του Ρέα. Υπήρχε και βωμός στη κορυφή του Κρονίου λόφου (πήρε το όνομά του από τον Κρόνο), όπου θυσίαζαν κάθε χρόνο οι λεγόμενοι Βασίλαι (Παυσανία VI, 20,1).
Ο Κρόνος άρχισε να τρώει τα αρσενικά παιδιά του, από φόβο μη τον εκθρονίσουν και αυτά όπως έκανε ο ίδιος. Αφού έχει φάει τον Ποσειδώνα και τον Άδη, ήρθε και η σειρά του Δία μόλις έμαθε πως γεννήθηκε. Αλλά η Ρέα του έδωσε τότε να καταπιεί ένα λιθάρι τυλιγμένο και φυγάδευσε το Δία στους Ιδαίους Δακτύλους ή Κουρήτες, πέντε Κρήτες αδελφούς. Όταν μεγάλωσε ο Δίας ζήτησε τη βοήθεια της θεάς Μητίος. Η Μήτις (κόρη του Ωκεανού και της Τιθύος, που σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν η προσωποποίηση της φρόνησης και η πρώτη σύζυγος του Δία), έδωσε φάρμακο στον Κρόνο και με εμετό έβγαλε τους δύο αδελφούς του Δία. Με τη βοήθεια των αδελφών του, του Άδη, Ποσειδώνα, Ήρας, Εστίας και Δήμητρας μετά από μία φοβερή σύγκρουση ανάμεσα στο πατέρα και στα παιδιά, τη γνωστή Τιτανομαχία, εκθρόνισε τον Κρόνο. Έτσι έγινε οριστικά το Ιερό του Δία.
Σύμφωνα με τοπικούς μύθους, λένε ότι οι Ιδαίοι Δάκτυλοι έφεραν τον Δία στην Ολυμπία, όπου οι Νύμφες τον ανάθρεψαν με το γάλα κατσίκας Αμάλθειας. Τότε ο μεγαλύτερος από τους Ιδαίους Δακτύλους, ο Ηρακλής (όχι ο Ηρακλής του Αμφιτρύωνα και της Αλκμήνης που έκανε τους άθλους), έκανε αγώνες δρόμου μεταξύ των αδελφών του και τίμησε το νικητή με στεφάνι αγριελιάς. Τους ονόμασε Ολύμπια, και λόγω του ότι ήταν πέντε αδέρφια, είπε να γίνονται κάθε πέντε χρόνια.
Άλλοι μύθοι λένε πως ο Δίας καθιέρωσε τους αγώνες ύστερα από τη νίκη επί του πατέρα του.
Κατά τη παράδοση, οργανωτής των Αγώνων ήταν ο Αέθλιος, ο πρώτος βασιλιάς της Ήλιδας. Όπως έχουμε αναφέρει και στο αφιέρωμα για την αρχαία Ήλιδα, ο Ενδυμίωνας, γιος του Αέθλιου, τέλεσε και αυτός ¨αγώνες δρόμου¨ στην Ολυμπία μεταξύ των παιδιών του, Παίωνα, Αιτωλού και Επειού για να αφήσει τη βασιλεία σε κάποιον από τους γιους του. Αλλά και ο Πέλοπας, αφού νίκησε σε αγώνα αρματοδρομίας τον Οινόμαο, βασιλιά της Πίσας, παντρεύτηκε τη κόρη του Οινόμαου, Ιπποδάμεια, τέλεσε και αυτός αγώνες προς τιμή του Ολυμπίου Διός.
Επίσης και ο Ηρακλής (ο γιος του Αμφιτρύωνα και της Αλκμήνης), όταν καθάρισε τους ¨στάβλους¨ του Αυγεία και ο τελευταίος δεν του έδωσε την αμοιβή του (του είχε υποσχεθεί να του δώσει αγελάδες), αφού εκστράτευσε κατά της Ήλιδας και νίκησε τον Αυγεία, τέλεσε στην Ολυμπία αγώνες για να τιμήσει το Δία. Στους αγώνες νίκησε και ο ίδιος στη πάλη και στο παγκράτιο (θα αναφέρουμε παρακάτω τα αγωνίσματα που τελούνταν στην Ολυμπία).
ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ – ΙΕΡΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ
Μετά τη βασιλεία του Όξυλου –σύμφωνα με τον Παυσανία- οι αγώνες ξεχάστηκαν ως την εποχή του Ιφίτου που τους αναβίωσε.(κοίταξε για την Αρχαία Ήλιδα- ¨Ιστορία της Ήλιδας¨).
Τον 8ο αιώνα π.Χ. ο Ίφιτος ζήτησε από το μαντείο των Δελφών τι έπρεπε να κάνει για την Ελλάδα που είχε εμφύλιους πολέμους και αρρώστιες. Ο Απόλλωνας τότε του είπε -μέσω της Πυθίας φυσικά- πως πρέπει να αναβιώσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες (Παυσανίας V,4,6). Τότε οι βασιλείς, της Ήλιδας Ίφιτος, ο Λυκούργος (νομοθέτης) της Σπάρτης και ο Κλεισθένης της Πίσας, έκαναν συνθήκη διαρκείας, την Ιερή Εκεχειρία, που ήταν σεβαστή από όλους τους Έλληνες και σε περιόδους πολέμου.
Η περιοχή της Ολυμπίας και της Ήλιδας ήταν ιερή, απαγορεύοντας σε όλους τους ένοπλους την είσοδο. Οι εχθροπραξίες σταματούσαν στην αρχή για ένα μήνα –τον μήνα που τελούνταν οι αγώνες- και αργότερα για τρεις μήνες.
Οι Σπονδοφόροι (=αντιπρόσωποι της Ήλιδας σε όλες τις ελληνικές πόλεις) επέβαλλαν την ειρήνη για χάρη των Αγώνων στον τότε γνωστό ελληνικό κόσμο.
Η Ολυμπιακή Βουλή τιμωρούσε με πρόστιμο τις πόλεις ή τα άτομα που παραβίαζαν αυτό το δικαίωμα. Σ’ αυτούς που δεν πλήρωναν, το Μαντείο των Δελφών δεν έδινε χρησμό μέχρι τη πληρωμή και η Βουλή τους απέκλειε από τη πανελλήνια αυτή γιορτή των αγώνων. Υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες για πρόστιμα που είχαν επιβληθεί τότε, όπως π.χ. στη Σπάρτη που είχε καταλάβει το Λέπρεο κατά την ¨Ιερή Εκεχειρία¨ και αρνήθηκε να πληρώσει το πρόστιμο. Αποκλείστηκε από τους αγώνες και μόνο όταν πλήρωσε το πρόστιμο και απελευθέρωσε το Λέπρεο έγινε δεκτή.
Η πρώτη Ολυμπιάδα έγινε το 776 π.Χ. στην οποία αναδείχτηκε Σταδιονίκης ο Ηλείος Κόροιβος και η τελευταία (293η ) Ολυμπιάδα ήταν το 393μ.Χ. όπου ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος ο Α΄ τους κατήργησε αφού η Ελλάδα είχε χάσει τη κυριαρχία της.
Οι Ολυμπιάδες, τα τετράχρονα διαστήματα που μεσολαβούσαν μεταξύ δύο διαδοχικών τελέσεων των Ολυμπιακών Αγώνων, χρησιμοποιήθηκαν και για τη χρονολόγηση ιστορικών γεγονότων, όπως η ¨Μάχη των Θερμοπυλών¨ (1ο έτος της 75ης Ολυμπιάδας, δηλ. το 480 π.Χ.).
Πότε ακριβώς τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν μας είναι γνωστό σύμφωνα με το σημερινό ημερολόγιό μας. Είναι γνωστό πως τελούνταν σε περίοδο μεγάλης ζέστης και πάντα σε περίοδο που είχε πανσέληνο. Επίσης ξέρουμε πως η Ολυμπιάδα ήταν πενταετηρίς, δηλαδή οι Αγώνες γίνονταν στην αρχή κάθε πενταετίας, αφού είχε περάσει μια πλήρης τετραετία από τους προηγούμενους αγώνες. Σύμφωνα με μια γνώμη οι Ολυμπιακοί Αγώνες επαναλαμβάνονταν κάθε 49 και 50 μήνες εναλλάξ. Έτσι όταν ο ¨πανηγυρισμός¨ αυτός έπεφτε στο μήνα Απολλώνιο, κατοπινά θα γιορτάζονταν ύστερα από τέσσερα χρόνια τον μήνα Παρθένιο που ερχόταν μετά τον Απολλώνιο. (Μηνολόγιο της αρχαίας. Ηλιδας. Κάθε πόλη- κράτος είχε το δικό της. Σε επόμενη ανάρτηση θα αναφέρω το μηνολόγιο ορισμένων πόλεων – κρατών). Σχετικά με τους μήνες που αντιστοιχούν στους αρχαίους μήνες Απολλώνιο και Παρθένιο υπάρχουν πολλές γνώμες. Φαίνεται όμως πολύ πιθανό πως αντιστοιχούσαν στους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο του δικού μας ημερολογίου.
ΑΝΔΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΙ ΑΓΩΝΕΣ - ΕΠΑΘΛΟ
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν ήταν μόνο ανδρικοί αλλά και γυναικείοι. Οι ανδρικοί τελούνταν προς τιμήν του Διός και οι γυναικείοι προς τιμή της Ήρας, τα λεγόμενα Ηραία όπου ήταν αγώνες δρόμου. Πρώτη οργάνωσε τους αγώνες αυτούς –τα Ηραία- η Ιπποδάμεια για να τιμήσει την Ήρα για το γάμο της με τον Πέλοπα.
Στα ¨Ηραία¨ έπαιρναν μέρος παρθένες από την Ήλιδα και έτρεχαν περίπου 160μ. (όχι όλο το Στάδιο). Τα μαλλιά τους ήταν λυμένα, φορούσαν κοντό χιτώνα που έφτανε πιο πάνω από το γόνατο και είχαν γυμνό το δεξιό ώμο τους μέχρι το στήθος. Οι νικήτριες αφιέρωναν την εικόνα τους στο ναό της Ήρας και το έπαθλό τους ήταν στεφάνι αγριελιάς και ένα κομμάτι κρέας από την αγελάδα που θυσίαζαν στην Ήρα. Όπως έχουμε αναφέρει στην «Ιστορία της Αρχαίας Ήλιδας» σε προηγούμενη ανάρτηση, υπεύθυνες γι’ αυτούς τους αγώνες ήταν οι δεκαέξι γυναίκες από την Ήλιδα οι οποίες ήταν υπεύθυνες και για την ύφανση του ¨πέπλου της Ήρας¨ που το τοποθετούσαν στο άγαλμα το οποίο βρίσκονταν στο ναό της. Οι γυναίκες αυτές τιμούσαν και την Ήρα με δύο χορούς, το ¨χορό της Ιπποδάμειας¨ και το ¨χορό της Φυσκόας¨ (=τοπική Νύμφη που είχε ερωτευθεί ο Διόνυσος).
Οι αγώνες των Ηραίων δεν τελούνταν ταυτόχρονα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Μία άποψη είναι ότι για το λόγο αυτό υπήρχε η εναλλαγή των Ολυμπιακών Αγώνων κάθε Απολλώνιο και Παρθένιο μήνα. Δηλαδή, αν τα Ηραία τελούνταν σταθερά τν μήνα Παρθένιο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελούνταν τη μία φορά πριν και την άλλη μετά από τα Ηραία.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν ως έπαθλο τον ¨κότινο¨, ένα στεφάνι αγριελιάς πλεγμένο από το κλαδί της ¨Καλλιστεφάνου Ελαίας¨ , που βρισκόταν στο πίσω μέρος του ναού του Δία. Εκεί υπήρχε και βωμός των ¨Καλλιστεφάνων Νυμφών¨. Την ¨Καλλιστέφανο Ελαία¨ λένε πως την έφερε ο Ηρακλής και άλλοι λένε πως το φυτό βρέθηκε σε μία αράχνη τυλιγμένο στον οπισθόδομο του ναού του Δία ύστερα από χρησμό που έδωσε το Μαντείο των Δελφών στον Ίφιτο.
Στους παλαιότερους Ολυμπιακούς Αγώνες (μέχρι το 752 π.Χ.) το έπαθλο ήταν ένα μήλο ή ένας χάλκινος τρίποδας. Ο πρώτος που στεφανώθηκε με το ¨στεφάνι της αγριελιάς¨ ήταν ο Δαϊκλής από τη Μεσσήνη.
Σκοπός του στεφανώματος ήταν να δείξουν πως οι αγώνες δεν γίνονταν για χρηματικούς λόγους. Αυτό έχει καταγράψει και ο Ηρόδοτος, από μία συζήτηση που έγινε μεταξύ του Ξέρξη, του Μαρδόνιου και άλλων αξιωματικών Περσών με Έλληνες λιποτάχτες, μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών. Είχε ρωτήσει πριν τη μάχη που ήταν οι υπόλοιποι Έλληνες και είχε πάρει την απάντηση πως ήταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Όταν ο Ξέρξης ρώτησε ποιο ήταν το έπαθλο των αγώνων, του απάντησαν πως ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς. Τότε ο γιος του Αρταβάνου, απευθύνθηκε προς τον Μαρδόνιο (γιατί ο Μαρδόνιος είχε παρακινήσει τον Ξέρξη να γίνει η εκστρατεία) λέγοντάς του σε ελεύθερη μετάφραση: «Αλίμονο Μαρδόνιε, με ποιους άνδρες μας έφερες να πολεμήσουμε! Μ’ αυτούς που δεν αγωνίζονται για χρήματα αλλά για την αρετή!».
ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ
Τα αγωνίσματα που γίνονταν χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, τα γυμνικά και τα ιππικά. Τα ¨γυμνικά¨ τελούνταν στο Στάδιο ενώ τα ¨ιππικά¨ –όπως αναφέρει και η ονομασία τους- στον Ιππόδρομο. Τα ¨γυμνικά¨ διακρίνονταν ανάλογα με την ηλικία των αθλητών, σε αγωνίσματα ανδρών και παίδων ενώ τα ¨ιππικά¨ σε αρματοδρομίες και ιπποδρομίες.
Το αρχαιότερο γυμνικό ήταν το Στάδιο, δρόμος ίσος με το μήκος του Σταδίου, δηλαδή 192,25μ. που ήταν το μόνο μέχρι το 728 π.Χ. Ύστερα προστέθηκαν:
• Ο Δίαυλος. Δρόμος διπλού σταδίου (192.25μ. Χ 2) που προστέθηκε στα 724π.Χ.
• Ο Δόλιχος. Δρόμος 24 σταδίων (192.25μ. Χ 24) που προστέθηκε το720 π.Χ.
• Η Πάλη και το Πένταθλο, τα οποία περιλάμβαναν άλμα, δίσκο, δρόμο και πάλη. Μπήκε το708 π.Χ.
• Το Παγκράτιο. Συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας ( το 648 π.Χ.).
• Δρόμος Σταδίου και Πάλης Παίδων ( το 632 π.Χ.).
• Πυγμή Παίδων (616 π.Χ.).
• Οπλίτης Δρόμος. Οι αθλητές έτρεχαν με χάλκινη πανοπλία (το 520 π.Χ.).
• Παγκράτιο Παίδων (το 200 π.Χ.).
Σύμφωνα με τον Παυσανία οι ιππικοί αγώνες καθιερώθηκαν το 630 π.Χ. με την αρματοδρομία Τεθρίππων (άρμα με τέσσερα άλογα). Προστέθηκαν και εδώ, άλλα αγωνίσματα όπως:
• Ιπποδρομία Κελήτων (τέλειων ίππων) (το 648 π.Χ.).
• Η Συνωρίς (άρμα με δύο άλογα) (το 408 π.Χ.).
• Η αρματοδρομία Τεθρίππου Πώλων (τεσσάρων πουλαριών) (το 384 π.Χ.).
• Η Συνωρίς Πώλων (άρμα με δύο πουλάρια) (το 268 π.Χ.).
• Η Ιπποδρομία Πώλων (το 256 π.Χ.)
Στους ιππικούς αγώνες νικητές ήταν οι ιδιοκτήτες των αλόγων και όχι οι ηνίοχοι.
ΕΝΑΡΞΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Τις παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων οι Ελλανοδίκες, οι αθλητές και οι γυμναστές τους, ξεκινούσαν από την Ήλιδα και μέσω της Ιεράς Οδού ξεκινούσαν για την Ολυμπία. Λίγο μετά την Ήλιδα, στην ιερή πηγή Πιέρα, έκαναν θυσίες. Γίνονταν κάθαρση των Ελλανοδικών με κρέας χοίρου και νερό από την ιερή πηγή ώστε να είναι έτοιμοι να ασκήσουν τα καθήκοντά τους κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Οι Θεωροί (=οι αντιπρόσωποι των ελληνικών πόλεων) έφταναν και αυτοί στην Ολυμπία. Οι Αγώνες διαρκούσαν πέντε ημέρες (από το 472π.Χ.). Αρχικά ήταν μία ημέρα.
1η ημέρα. Γίνονταν η καταγραφή των αθλητών στο Βουλευτήριο. Ύστερα από θυσία κάπρου μπροστά στο άγαλμα του Όρκιου Δία ( στο άγαλμα έδειχνε το Δία να κρατά στο κάθε χέρι κεραυνό για να ¨τιμωρεί¨ τους επίορκους), οι αθλητές ορκίζονταν πως προπονήθηκαν δέκα μήνες και ότι θα αγωνιστούν τίμια σύμφωνα με τους κανονισμούς. Στη συνέχεια ορκίζονταν κατά σειρά οι πατέρες τους, οι αδελφοί τους, οι γυμναστές και τέλος οι κριτές. Οι κριτές είχαν ως έργο τους να κατατάξουν σε κατηγορίες τους παίδες και τα άλογα στην κατηγορία των πώλων και πως θα κρίνουν δίκαια. Μετά την ορκωμοσία τελούνταν τα αγωνίσματα των κηρύκων, των σαλπιγκτών και τα αγωνίσματα των παίδων.
Οι αθλητές έμπαιναν από την Κρυπτή (=τη κύρια είσοδο του Σταδίου) όπως και οι Ελλανοδίκες και να αρχίσουν οι αγώνες στο Στάδιο. Εκεί τους υποδέχονταν η ιέρεια της θεάς Δήμητρας Χαμύνης και που ήταν η μόνη γυναίκα που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες.
2η ημέρα. Τελούνταν πρώτα οι ιππικοί αγώνες στον Ιππόδρομο και μετά το Πένταθλο που γίνονταν στο Στάδιο.
3ημέρα. Η Τρίτη ημέρα -που ήταν και η ημέρα της πανσελήνου- ήταν η λαμπρότερη ημέρα. Οι ιερείς το πρωί, μαζί με τους Ελλανοδίκες, τους Θεωρούς, τους αθλητές, τους γυμναστές, καθώς και επίσημοι από την Ήλιδα, ξεκινούσαν από το Πρυτανείο και μέσω της Πομπικής Οδού έμπαιναν στην Ιερή Άλτι από τη Νότια Πομπική Πύλη, περνώντας μπροστά από την ανατολική πλευρά του ναού του Διός και έφταναν στο βωμό του Δία. Εκεί γίνονταν θυσία εκατό ταύρων (Εκατόμβη). Το απόγευμα γίνονταν οι αγώνες δρόμου των εφήβων, δηλαδή, στάδιο, δίαυλος και δόλιχος.
4η ημέρα. Την τέταρτη ημέρα γίνονταν τα κύρια αθλητικά γεγονότα, όπως οι αγώνες δρόμου το πρωί, το παγκράτιο και η πυγμαχία το απόγευμα.
5η ημέρα. Η τελευταία ημέρα ήταν αφιερωμένη σε τελετές και γιορτές. Γίνονταν η απονομή των επάθλων στον πρόδομο του ναού του Δία. Εκεί πάνω σε ένα χρυσελεφάντινο τραπέζι που ήταν έργο του Κολώτη (μαθητή του Φειδία), τοποθετούσαν τους ¨κότινους¨ με τους οποίους οι Ελλανοδίκες στεφάνωναν τους νικητές. Μετά την απονομή των επάθλων οι Ηλείοι οργάνωναν συμπόσιο στο Πρυτανείο προς τιμή των Ολυμπιονικών. Έπαιρναν μέρος και οι Θεωροί. Η ¨γιορτή¨ κρατούσε έως την επόμενη ημέρα και στη συνέχεια επέστρεφαν στις πόλεις τους. Οι Ολυμπιονίκες γυρνούσαν και αυτοί στις πόλεις τους απολαμβάνοντας τιμές ηρώων.
ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Τους αγώνες παρακολουθούσαν θεατές οι οποίοι δεν ήταν ιερόσυλοι και δεν ήταν δούλοι. Κατ’ εξαίρεση μπορούσαν να βλέπουν τους αγώνες και βάρβαροι.
Η απαγόρευση περιελάμβανε και τις γυναίκες. Η απαγόρευση όμως, σύμφωνα με τον Παυσανία, ίσχυε μόνο για τις παντρεμένες.
Στους ιππικούς αγώνες έπαιρναν μέρος οι γυναίκες μόνο ως ιδιοκτήτες των αλόγων. Τις αντιπροσώπευαν τα άλογα με τους ηνιόχους. Όποια γυναίκα παρέβαινε τον κανονισμό, έπρεπε να ¨γκρεμιστεί¨ από το Τυπαίον όρος (βρίσκεται νοτιοανατολικά της Ολυμπίας). Υπήρχαν παραβάσεις όμως, όπως η Καλλιπάτειρα, κόρη του Ολυμπιονίκη Διαγόρα. Επειδή είχε πεθάνει ο άντρας της, έφερε η ίδια το γιο της για να πάρει μέρος στους αγώνες παίδων, μεταμφιεσμένη σε γυμναστή άντρα. Όταν νίκησε ο γιος της έτρεξε στο στίβο. Πιάστηκε τότε ο χιτώνας της και φάνηκε το γυναικείο σώμα της. Τη συγχώρεσαν οι Ελλανοδίκες αλλά η Βουλή ψήφισε νόμο που υποχρέωνε τους γυμναστές να κατεβαίνουν γυμνοί στο Στάδιο.
Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Το 394 μ.Χ. οι Ολυμπιακοί αγώνες καταργήθηκαν από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδόσιο και το 395 μ.Χ. το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου σύμφωνα με μία εκδοχή κάηκε σε πυρκαγιά.
Ο τελευταίος –απ’ όσο γνωρίζουμε- Ολυμπιονίκης, ήταν ένας Αρμένιος πρίγκιπας, ο Αρτάβασδος, που αγωνίστηκε στο αγώνισμα της Πυγμής. Οι αγώνες αυτοί είχαν γίνει το 385 μ.Χ. Οι Ολυμπιακοί αγώνες έγιναν για τελευταία φορά το 393μ.Χ.
Στα 426 μ.Χ. Ο Θεοδόσιος ο Β΄, έδωσε διαταγή να καεί ο ναός του Δία και τη καταστροφή συμπλήρωσαν οι σεισμοί του 522 και 551 μ.Χ. Τον 5ο αι. μ.Χ η περιοχή κατοικήθηκε από χριστιανούς οι οποίοι έχτισαν και εκκλησία βυζαντινή πάνω στο εργαστήριο του Φειδία.
Η πρώτη προσπάθεια για αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα έγιναν το 1838 από το δήμο Λετρίνων το Πύργου Ηλείας. Αργότερα καθιερώθηκαν αγώνες με την ονομασία ¨Ολύμπια¨ από το ίδρυμα Ζάππα και τελέσθηκαν στην Αθήνα το 1859, το 1870 ,1875,1887. Μέχρι τότε είχαν τοπικό χαρακτήρα.
Στα τέλη του 19ου αι., ο Γάλλος Πιερ ντε Κουμπερτέν, έκανε σχετική πρόταση στο ¨Διεθνές Συνέδριο για τη μελέτη και τη διάδοση του φιλαθλητισμού¨ το 1894. Αποφασίστηκε ομόφωνα από 13 κράτη που συμμετείχαν στο Συνέδριο αυτό, να γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια.-όπως και στην αρχαιότητα- αλλά σε διαφορετικές χώρες.
Η πρώτη Ολυμπιάδα έγινε στην Αθήνα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο ή ¨Καλλιμάρμαρο¨ από τις 5 έως τις 15 Απρίλη του 1896 και συμμετείχαν 13 χώρες. Από το 1924 έχουμε και τη διοργάνωση και των ¨Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων¨.
Η Ελλάδα για να τιμήσει τον Πιερ ντε Κουμπερτέν έστησε μνημείο στο ¨Άλσος Κουμπερτέν¨ που βρίσκεται σχεδόν απέναντι από το Στάδιο. Μέσα σε μια γυάλινη φιάλη έχει τοποθετηθεί η ¨καρδιά¨ του κατόπιν δικής του επιθυμίας.
Η ΑΦΗ ΤΗΣ ΦΛΟΓΑΣ
Η αφή της φλόγας γίνεται στο βωμό του ναού της Ήρας. Κατά την ώρα της τελετής, κοπέλες ¨ιέρειες¨ με αρχαίες ενδυμασίες, περιβάλουν το βωμό και η ¨Εστιάς¨ (=πρωθιέρεια) κάνοντας μία επίκληση στον θεό Απόλλωνα ( «Απόλλωνα, θεέ του Ήλιου και της Ιδέας του Φωτός, στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα για την …»), ανάβει από ένα κάτοπτρο τη δάδα της από τις ακτίνες του ήλιου. Η πομπή με τις ιέρειες, αφού έχουν πάρει τη φλόγα σε μικρό πήλινο δοχείο -το οποίο περιέχει εύφλεκτο υλικό για τη διατήρηση της φλόγας- περνούν από την επίσημη είσοδο του Σταδίου, την Κρυπτή, και φτάνουν στο Στάδιο. Εκεί η ιέρεια ¨Εστιάς¨ ανάβει τη δάδα από το πήλινο δοχείο και τη δίνει στο δρομέα αθλητή που διασχίζει το Στάδιο μαζί με άλλους δρομείς με προορισμό το ¨Άλσος Κουμπερτέν¨. Εκεί υπάρχει βωμός που θα τον ανάψει ο δρομέας και αρχίζει η πορεία προς την Αθήνα. Οι δρομείς αλλάζουν κάθε ένα χιλιόμετρο παραδίνοντας τη φλόγα στον επόμενο. Ο τελικός προορισμός της φλόγας είναι η πόλη που θα φιλοξενήσει τους Αγώνες.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ
(αυτά που βρίσκονται μέσα στην Άλτη)
Το μεγαλύτερο κτίσμα στην Ολυμπία. Ναός δωρικού ρυθμού, χτισμένος από τον Λίβωνα τον Ηλείο το 460 π.Χ. Μέσα υπήρχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία-έργο του Φειδία- και ένα από τα ¨Επτά Θαύματα της Ανθρωπότητας¨.
Ο θεός καθισμένος σε σκαλιστό θρόνο. Κρατούσε στο δεξί χέρι μια ¨Νίκη¨ και στο αριστερό ένα σκήπτρο. Είχε ύψος –όπως λέγεται – μεγαλύτερο κατά επτά φορές ενός ανδρικού σώματος.
Ο βωμός του Δία βρίσκονταν στο πλάι και προς τη πλευρά του ναού της Ήρας και είχε ύψος περίπου 6μ.
Ήταν ο αρχαιότερος ναός της Ολυμπίας. Αρχικά λατρεύονταν μαζί ο Δίας και η Ήρα. Ο Παυσανίας αναφέρει πως μέσα στο ναό υπήρχε άγαλμα της ‘Ηρας. Μέσα στο σηκό βρέθηκε και το άγαλμα του Ερμή, έργο του Πραξιτέλη, το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο της Αρχ. Ολυμπίας. Ο βωμός του Ηραίου βρέθηκε ανατολικά του ναού. Παλιότερα ήταν στη νότια πλευρά
.
3. Το Πελόπιο
Ένα μικρό τέμενος ανάμεσα στο ναό του Δία και στο ναό της Ήρας. Μέσα στο τέμενος και πάνω στο ύψωμα υπήρχε βωμός όπου θυσίαζαν κάθε χρόνο στον ήρωα Πέλοπα ένα μαύρο κριάρι.
4.Το Φιλίππειο
Κυκλικό κτίριο ιωνικού ρυθμού, που είχε ανεγερθεί από το βασιλιά Φίλιππο της Μακεδονίας σε ανάμνηση της νίκης του στη Μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Περιείχε χρυσελεφάντινα αγάλματα του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και άλλων μελών της οικογενείας. Βρισκόταν πίσω από το Ηραίο.
5. Το Πρυτανείο
Χτισμένο στη βορειοδυτική γωνία της Άλτεως, περιείχε μία εστία που έκαιγε το ¨άσβεστο πυρ¨ και αίθουσα συμποσίου όπου έτρωγαν οι Ολυμπιονίκες μετά το τέλος των αγώνων.
6. Το Μητρώο (ή ναός της Μητέρας των Θεών)
Μικρός δωρικός ναός του 4ου π.Χ. αιώνα. Βρισκόταν ανατολικά του Ηραίου και άγγιζε σχεδόν τη βορινή πλευρά του τείχους της Άλτεως. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην εποχή του δεν υπήρχε το άγαλμα της θεάς αλλά αγάλματα Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
7. Στοά της Ηχούς (ή Ποικίλη Στοά)
Της είχε δοθεί αυτό το όνομα γιατί η ¨ηχώ¨ της Στοάς ήταν τέτοια που επαναλαμβανόταν μια λέξη επτά φορές ή και περισσότερο.
Η Στοά έκλεινε την ανατολική πλευρά της Άλτεως. Χτίστηκε μετά τα μέσα του 4ου αι. και λέγεται πως οικοδομήθηκε από το Φίλιππο.
8. Ζάνες
Στα δυτικά της Κρυπτής και ανατολικά του Μητρώου ήταν τα βάθρα των 16 χάλκινων αγαλμάτων του Δία. Σήμερα έχουν βρεθεί μόνο τα βάθρα. ‘Όπως έχουμε προαναφέρει, τα αγάλματα αυτά αφιερώνονταν από τα πρόστιμα που επέβαλαν όσοι παρέβαιναν τους κανονισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων και τοποθετούνταν μπροστά στην είσοδο του Σταδίου για παραδειγματισμό των αθλητών.
(μνημεία που βρίσκονται έξω από την Άλτη και γύρω από αυτή)
1. Το Βουλευτήριο
Βρισκόταν ακριβώς έξω από την Άλτη, προς το Νότο. Είχε δυο δωρικά κτίρια που χτίστηκαν σε διαφορετικές χρονολογίες. Ανάμεσα σε αυτά ήταν ένας τετράγωνος χώρος όπου υπήρχε το άγαλμα του Ορκίου Διός (έχουμε αναφέρει, πως ορκίζονταν οι αθλητές αλλά και άλλοι εκεί). Σ’ αυτό το μεσαίο τμήμα συνεδρίαζε η Ολυμπιακή Βουλή και οι Ελλανοδίκες.
2. Το Λεωνίδαιο
Βρισκόταν στη νοτιοδυτική πλευρά έξω από το τείχος της Άλτεως και ήταν ξενώνας επιφανών επισκεπτών. Είχε χτιστεί το 4ο αι. π.Χ. Ονομάστηκε έτσι από κάποιον Λεωνίδα από τη Νάξο, που με έξοδα δικά του ανεγέρθηκε.
3. Η Παλαίστρα
Βρισκόταν στο βορειοδυτικό μέρος και μετά το Γυμνάσιο. Εκεί ήταν ο χώρος που ασκούνταν οι παλαιστές και οι πυγμάχοι. Περιγραφή κάνει ο Παυσανίας στα ¨Ηλειακά¨ του. Είναι έργο του 3ου – αρχές του 2ου αι. π.Χ.
4. Το Γυμνάσιο
Βρισκόταν κοντά στη Παλαίστρα.. Ήταν ένας υπαίθριος χώρος με στοές στις τρεις πλευρές. Στην ανατολική Στοά που ήταν σκεπαστή, γίνονταν -όταν έβρεχε ή έκανε πολύ ζέστη- τα δρομικά προγυμνάσματα, δηλαδή προγυμνάσεις αθλητών δρόμου και πεντάθλου. Δεν έχει αποκαλυφθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος του.
5. Το Πρόπυλον (είσοδος του Γυμνασίου)
Στο νότιο άκρο της ανατολικής στοάς κατασκευάστηκε κατά την ελληνιστική εποχή το Πρόπυλο, κορινθιακού ρυθμού με δυο εσωτερικές κιονοστοιχίες που σύνδεε το Γυμνάσιο με τη Παλαίστρα. Σήμερα σώζονται εκτός από το κάτω μέρος του, σπόνδυλοι και κιονόκρανα.
6. Το Στάδιο
Βρίσκεται στα ανατολικά της Άλτεως. Στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. το Στάδιο μετατοπίστηκε κάπου 80μ. ανατολικά και λίγο βόρεια. Στους κλασσικούς χρόνους δεν ήταν αποκομμένο από το Ιερό και μία άκρη που βρισκόταν μπροστά από το ναό και στο μεγάλο βωμό του Δία. Ο στίβος περικυκλώθηκε από συμπαγείς γήλοφους (= ) για να κάθονται οι θεατές εκτός από το βορινό μέρος όπου ήταν ο λόφος. Το δυτικό κρηπίδωμα έκοβε το Στάδιο από την Άλτη. Αυτό το κρηπίδωμα ήταν παράλληλο με τη Ποικίλη Στοά. Η μοναδική τους σύνδεση ήταν η Κρύπτη ή σκεπαστή είσοδος, που εισχωρούσε στο κρηπίδωμα και τους ρωμαϊκούς χρόνους ήταν σκεπασμένη με πέτρινο θόλο. Αυτή την είσοδο χρησιμοποιούσαν οι αθλητές και οι διαιτητές. Πέτρινα καθίσματα στο Στάδιο ήταν μόνο εκεί που κάθονταν οι Ελλανοδίκες. Απέναντι ακριβώς ήταν ο βωμός της Δήμητρας Χαμύνης, που η ιέρειά της – όπως έχουμε προαναφέρει – ήταν η μόνη που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες.
Το μήκος του Σταδίου είναι 212μ. και το πλάτος του 28,60μ, 29,70μ, και 30,70μ. Υπήρχε χώρος για 20 δρομείς συγχρόνως που χωρίζονταν από ξύλινους πασσάλους ή ράβδους και η απόσταση μεταξύ τους ήταν 1,21μ-1,41μ. Το δυτικό άκρο ήταν το τέρμα όλων των δρομικών αγώνων, επειδή εκεί ήταν οι Ελλανοδίκες. Το ανατολικό ήταν η αφετηρία. Στο τμήμα που δεν είχε κερκίδες μπορούσαν να παρακολουθούν τους αγώνες 30000-35000 θεατές.
7. Ο Ιππόδρομος
Βρισκόταν νότια του Σταδίου, στην ανοικτή κοιλάδα του Αλφειού. Δεν έχει βρεθεί γιατί καταστράφηκε από το ποταμό. Ο Παυσανίας κάνει μακρά περιγραφή του Ιπποδρόμου και του ¨μηχανισμού¨ που έδινε την έναρξη των ιπποδρομιών. Είχε μήκος 6 σταδίων, δηλαδή 1153μ.
8. Ο Θεοκολεών
Μετά τη Παλαίστρα, προς τα νότια, ήταν ο Θεοκολεών , δηλαδή το κτίσμα όπου κατοικούσαν οι Θεοκόλοι (= οι ιερείς της Ολυμπίας) μαζί με τους βοηθούς τους. Είχαν αποστολή τις θυσίες, τη συντήρηση του ναού και γενικά τη ¨λατρεία¨. Ήταν από τους λίγους, μόνιμους κατοίκους του Ιερού και η εκλογή τους γίνονταν κάθε νέα Ολυμπιάδα.
9. Το Ηρώο
Στα δυτικά του Θεοκολεώνα βρίσκεται το Ηρώο, που κτίστηκε λίγο πριν τους περσικούς πολέμους. Υπήρχε βωμός στο τετράπλευρο κτίριο αφιερωμένος στον άγνωστο ήρωα. Αρχικά ήταν θέρμη (=λουτρό) και ύστερα έγινε Ηρώο.
10. Το εργαστήριο του Φειδία
Μετά το Θεοκολεώνα και το Ηρώο, προς τα νότια, είναι η βυζαντινή εκκλησία που χτίστηκε τον 5ο αι. μ.Χ. πάνω στο εργαστήριο του Φειδία. Το εργαστήριο είχε τις ίδιες διαστάσεις με το σηκό του ναού του Δία για να μπορεί ο Φειδίας να κατασκευάσει το άγαλμα έτσι ώστε να είναι ίδιος σχεδόν ο χώρος που θα τοποθετηθεί. Εκεί φτιάχτηκε το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία. Αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές οι μήτρες του χρυσελεφάντινου αγάλματος, εργαλεία και ελεφαντόδοντο. Οι διαστάσεις του αγάλματος είναι ακριβώς όπως τις περιγράφει ο Παυσανίας στα « Ηλειακά» του.
11. Το σπίτι των Φαιδρυντών
Στα νότια του εργαστηρίου του Φειδία – βυζαντινή εκκλησία, σώζονται τα ερείπια κτιρίου που διέμεναν οι Φαιδρύντες, δηλαδή εκείνοι που φρόντιζαν για τη συντήρηση του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία, αλλά και άλλων αγαλμάτων του ιερού.
12. Οι Θέρμες
Στα δυτικά της βυζαντινής εκκλησίας – εργαστήριο του Φειδία και του Ηρώου υπήρχαν λουτρά (θέρμες) ρωμαϊκής κυρίως εποχής.
13. Αψίδα του Νέρωνα
Ανατολικά του Βουλευτηρίου βρίσκονταν η « θριαμβευτική αψίδα του Νέρωνα» του 60 μ.Χ. Ο Παυσανίας δεν την αναφέρει. Σήμερα σώζεται μόνο η βάση της. Από την αψίδα έμπαινε η Ρωμαϊκή πομπή στην Ιερή Άλτι, που έφτανε στην Ολυμπία για τους αγώνες.
Βρίσκεται μετά τη Στοά της Ηχούς και αποτελούσε την επίσημη είσοδο του Σταδίου. Ονομάστηκε έτσι γιατί τον 1ο π.Χ. αι. σκεπάστηκε με αψίδα που ένα τμήμα της είναι αναστηλωμένο.
15. Οι Θησαυροί
Πάνω απ’ το τοίχο που κατά μήκος είναι τα βάθρα των Ζανών, βρίσκονται μικρά ναόσχημα κτίρια του 6ου και 5ου π.Χ. αι. που χρησίμευαν για τη τοποθέτηση των πολύτιμων αφιερωμάτων των πιστών και των πόλεων. Οι περισσότεροι ανήκαν σε ελληνικές αποικίες (Κυρηναίων, Βυζαντίων, Γέλας, Μεγάρων, Επιδαμνίων κ.ά.)
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Μεγάλης αρχαιολογικής αξίας ευρήματα είναι εκθεσιακά προσβάσιμα για τους επισκέπτες μέσα στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας.
Ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Νίκη του Παιωνίου, αετώματα του ναού του Δία, ευρήματα από την Αρχαία Ήλιδα, ρωμαϊκά αγάλματα και πάρα πολλά άλλα. Μία επίσκεψη θα σας πείσει για τα όσα αναφέραμε και για τα όσα δεν αναφέραμε, όχι σκόπιμα πάντως.
*
Κρίνω απαραίτητο να αναφέρω το κουράγιο, τη θέληση, αλλά πάνω απ’ όλα την αγάπη ορισμένων ανθρώπων (κατοίκων της Αμαλιάδας και της ευρύτερης περιοχής οι περισσότεροι) για την Ελλάδα και το πολιτισμό της, που κάθε χρόνο αφιερώνουν ένα ¨διήμερο¨ για να ¨περπατήσουν¨ πάνω στα χνάρια των αρχαίων προγόνων μας, στο αρχαίο μονοπάτι που ένωνε την Αρχαία Ήλιδα με την Αρχαία Ολυμπία. Φτάνοντας στην Αρχαία Ολυμπία το απόγευμα της Κυριακής (γίνεται συνήθως ένα Σαββατοκύριακο του Μαρτίου), εναποθέτουν ένα κλαδί ελιάς στο ναό της Ήρας, ως ελάχιστη προσφορά στο Πολιτισμό,-κληρονομιά από τους προγόνους μας- παίρνοντας από εκεί τη τεράστια ¨ενέργεια¨ από το τοπίο του «Ιερού της Άλτεως».
1. «ΟΛΥΜΠΙΑ- ΟΔΗΓΟΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ» , Κείμενο: Σπύρου Θ. Φωτεινού
2. Παυσανία: «Ελλάδος Περιήγησις- Ηλιακά»
3. Εγκυκλοπαίδεια «ΔΟΜΗ» -Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου
4. Ενημερωτικό φυλλάδιο Μουσείου
5. Διαδίκτυο (κυρίως φωτογραφίες)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου