Βραυρώνα

ΒΡΑΥΡΩΝΑ

«…Στην θεόχτιστην Αθήνα σα θα φτάσεις

στην  Αττική άκρη άκρη είναι μια θέση

-στης Κάρυστος αντίκρυ το ακρωτήρι –

ιερή, ο λαός μου Αλές την ονομάζει

εκεί να χτίσεις ναό, σ’ αυτόν να στήσεις

τ’άγαλμα, που θα πάρει τ’όνομά σου…

                                 Ιφιγένεια η εν Ταύροις στ. 1568-1569

…Της θεάς ιέρεια εσύ, Ιφιγένεια, πρέπει

να γίνεις στους ιερούς Βραυρώνιους λόφους».

                                 Ιφιγένεια η εν Ταύροις, στ.1453- 1458

                                

ΓΕΝΙΚΑ

Η αρχαία Βραυρώνα βρίσκεται στη νότια ακτή της Αττικής, σε ένα πεδινό οικισμό  με 20μ., υψόμετρο και με 41 μόνιμους κατοίκους, στον κολπίσκο της Βραώνας όπως ονομάζεται και που διασχίζεται από τον μικρό ποταμό Εράσινο. Ήταν μία από τις 12 πόλεις –κράτη της Αρχαίας Αττικής.

Όπως αναφέρει ο Ευριπίδης στο έργο του « Ιφιγένεια η εν Ταύροις», ο Ορέστης και η Ιφιγένεια, με εντολή του θεού Απόλλωνα (κατά άλλους της θεάς Αθηνάς, η οποία ευλογεί τη πράξη), μετέφεραν το ξόανο (ξύλινο ανάγλυφο) της Αρτέμιδος από τη  Ταυρίδα και το κατέθεσαν στο ιερό της Βραυρωνίας θεάς.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν ότι υπήρχε στη θέση αυτή από τη νεολιθική περίοδο, ο οποίος αναπτύχθηκε ιδίως στη μεσοελλαδική και στη μυκηναϊκή εποχή. Στον λόφο όπου βρισκόταν αυτός ο οικισμός (κοντά στη βυζαντινή εκκλησία του Αγ. Γεωργίου), οι ανασκαφές του Λ. Παπαδημητρίου, αποκάλυψαν το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδας (και Αρχηγέτιδος, όπως αναφέρει ο Ευριπίδης στο έργο του «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» ), η οποία στη Βραυρώνα συνδεόταν στενά με την Ιφιγένεια, ώστε πολλοί θεωρούν την Ιφιγένεια παλαιότερη θεότητα που αντικαταστάθηκε και συγχωνεύτηκε με την Βραυρωνία Αρτέμιδα. Αρχικά η θεότητα αυτή ήταν προστάτιδα των γεννήσεων και λατρευόταν σε σπηλιά, όπως συνήθως οι θεές των γεννήσεων (π.χ.  Ειλείθυια). Πραγματικά στη Βραυρώνα βρέθηκε η λατρευτική σπηλιά και τα ευρήματα, τα οποία εκτείθονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας, μαρτυρούν ότι τελούσαν σε αυτή λατρευτική τελετή από τον 8^ο – 7^ο αι. π.Χ. Όταν αργότερα γκρεμίστηκε η είσοδος της σπηλιάς, χτίστηκε στη θέση αυτή ένα μικρό ιερό και κοντά σε αυτό η ιερά οικία της ιέρειας της Αρτέμιδας, ενώ στον λεγόμενο τάφο της Ιφιγένειας αφιερώνονταν τα ενδύματα γυναικών που πέθαιναν κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Ήδη τον 6^ο αι. π.Χ. υπήρχε ναός, επάνω στον οποίο χτίστηκε τον επόμενο αιώνα ο δωρικός ναός της θεάς και συγχρόνως με αυτόν, ο τοίχος που περιέβαλε το ιερό. Κατά τα τέλη του 5^ου αι. π.Χ. (περίπου το 420π. Χ.), το ιερό της Αρτέμιδας επεκτάθηκε σημαντικά με την οικοδόμηση μια μεγάλης στοάς σε σχήμα Π, η οποία δημιούργησε έτσι μια κεντρική αυλή του ιερού. Η στοά στο βόρειο και δυτικό σκέλος της είχε δωμάτια, έξι στο βόρειο και τρία στο δυτικό αντίστοιχα.. Πέρα από τα βόρεια δωμάτια υπήρχε ένας μεγάλος ενιαίος χώρος που χρησίμευε, μάλλον, για τη τοποθέτηση αφιερωμάτων. Τα δωμάτια φαίνεται ότι χρησίμευαν για τη διαμονή είτε των προσκυνητών, είτε των νεαρών κοριτσιών που ήταν αφιερωμένα στη θεά και ονομάζονταν άρκτοι (αναφέρεται παρακάτω γιατί ονομάστηκαν έτσι,) . Πολυάριθμα χαριτωμένα αγάλματα παιδιών,  5-10 ετών, καθώς και ανάγλυφα που βρέθηκαν στον βόρειο αυτό χώρο και τα οποία χρονολογούνται από τον 4^ο αι. π.Χ., υποδεικνύουν ότι ήταν ζωντανή η παράδοση να αφιερώνονται στη θεά παίδες που ονομάζονται άρκτοι. Η παράδοση αναφέρει ότι αυτό γινόταν για να εξιλεώσουν τη θεά, επειδή κάποτε της είχαν σκοτώσει μια ιερά άρκτο (αναφέρεται και παρακάτω ο μύθος). Δυτικά της αυλής σώζεται μια μικρή γέφυρα.

Στη Βραυρώνα τελούσαν κάθε πέντε χρόνια μια γυναικεία γιορτή κατά την οποία γίνονταν ραψωδικοί αγώνες. Η πομπή ξεκινούσε από το Βραυρώνιον, το θυγατρικό ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, το οποίο βρίσκονταν στην Ακρόπολη των Αθηνών και νοτιοανατολικά των Προπυλαίων. Στην Ακρόπολη των Αθηνών , όπου ερείπια του ναού  σώζονται μέχρι σήμερα, ο ναός στολιζόταν με πολλά αφιερώματα, ένα χάλκινο άλογο που λεγόταν ο Δούριος, ανδριάντες του νικητή του παγκρατίου Ερμολύκου, του ναυάρχου Φορμίωνος, του ιστορικού Θουκυδίδου, του οπλιτοδρόμου Επιγαρίνου, ένα ανάγλυφο που έδειχνε την θεά Αθηνά να χτυπάει τον Μαρσύα επειδή πήρε τους αυλούς, άγαλμα του Πραξιτέλους που παρίστανε την Αρτέμιδα, (αντίγραφό του είναι  η Άρτεμις των Γαβίων, που εμφανίζεται να ¨καρφιτσώνει¨ το ένδυμά της στον δεξιό ώμο) κ.ά.

Από τη Βραυρώνα καταγόταν ο Πεισίστρατος και η οικογένεια του Μιλτιάδη και του Κίμωνα που ήταν αντίπαλή του. Η αντίθεση των δημοκρατικών προς τη τυραννία του Πεισίστρατου ήταν η αιτία που ύστερα από τη μεταπολίτευση του Κλεισθένη, η Βραυρώνα δεν αποτέλεσε ιδιαίτερο δήμο αλλά ανήκε στο δήμο των Φιλαϊδών.

Σε μικρή απόσταση από το ιερό αποκαλύφθηκε μια μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική (6^ος αι. μ.Χ.) που διατηρεί πολύ καλά το αρχικό της σχέδιο, εξαιρετικά ενδιαφέρον, γιατί τον επόμενο κιόλας αιώνα ερειπώθηκε.

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

 Χτίστηκε το 1962 και άνοιξε τις αίθουσές  του για το κοινό περίπου το 1969. Βρίσκεται πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδας. Στεγάζει ευρήματα και εκτός της περιοχής της Βραυρώνας, δηλαδή της ευρύτερης περιοχής της νοτιοανατολικής Αττικής.

Στις τρεις πρώτες αίθουσές του-αν και τελευταία έγινε μια επιτυχημένη ανακαίνιση στους χώρους του, την οποία προσωπικά δεν έχω δει από κοντά αλλά τη παρακολούθησα μέσω ενός μικρού αφιερώματος που προβλήθηκε από κρατικό κανάλι, και πάνε πολλά χρόνια που το επισκέφτηκα από κοντά- έχουν τοποθετηθεί αντιπροσωπευτικά δείγματα της μακραίωνης ιστορίας του ιερού, που χρονολογούνται από τη πρώτη κατοίκηση του χώρου κατά την ύστερη νεολιθική εποχή (γύρω στο 3500 π.Χ.), όπως είναι τα ενεπίγραφα κομμάτια σπασμένων αγγείων, μέχρι την εγκατάλειψή του τον 3^ο  αι. π.Χ. λόγω της πλημμύρας από το ποταμό Εράσινο που έχουμε προαναφέρει.

Μεταξύ των ευρημάτων  συγκαταλέγονται πολλά αγγεία διαφόρων εποχών με απεικονίσεις σκηνών από τις τοπικές τελετουργικές προς τιμή της Άρτεμης, χρυσά νομίσματα, χάλκινοι καθρέφτες και περιδέραια από ημιπολύτιμους λίθους από προσφορές γυναικών στη προστάτιδα θεά των νεογέννητων παιδιών.

Εξαιρετικά είναι τα μικρά αγάλματα των άρκτων, των νεαρών θεραπαινίδων του ναού, που πήραν το όνομά τους από έναν μύθο που τις ήθελε να υπηρετούν τη θεά για να εξευμενίσουν την οργή της από τη θανάτωση της αγαπημένης της αρκούδας, η οποία ήταν εξημερωμένη,από τα δύο αδέρφια μιας κοπέλας, την οποία είχε τραυματίσει την κοπέλα. Τότε η θεά τους τιμώρησε με λοιμό και έπειτα από χρησμό καθιερώθηκε η τελετή.

 Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν δύο μοναδικά αγάλματα του 4^ου αι. π.Χ., αυτό με τη κόρη που κρατά στον χιτώνα της ένα περιστέρι και το άλλο με τη κόρη και το λαγό.

Θαυμάσια είναι και τα αναθηματικά ανάγλυφα του μουσείου, που χρονολογούνται περίπου τον 4^ο και 5^ο αι. π.Χ., εποχή που  το ιερό είχε γίνει γνωστό στους κατοίκους της Αττικής, απολαμβάνοντας της υποστήριξης μεγάλων πολιτικών όπως ο Πεισίστρατος, ο Μιλτιάδης και ο Κίμων, οι οποίοι όπως αναφέραμε κατάγονταν από τη περιοχή αυτή. Από αυτά τα ανάγλυφα ιδιαίτερης αξίας είναι το ονομαζόμενο ανάγλυφο των θεών, με τις μορφές του Δία, της Λητούς του Απόλλωνα και της Αρτέμιδας, το ανάγλυφο με τη σκηνή προετοιμασίας για τη θυσία ταύρου, και τέλος, αυτά με τη θεά να υποδέχεται καθιστή τους προσκυνητές που έρχονται με ζώα για θυσία. Στα δύο τελευταία αναφερόμενα ανάγλυφα  διακρίνονται και μερικές άρκτοι μεταξύ των πιστών.

Στην αίθουσα 4 και στο αίθριο του μουσείου εκτίθενται ευρήματα από τα νεκροταφεία της Μερέντας (του αρχαίου δήμου Μυριρινούντος (3 χλμ ΝΑ από το σημερινό Μαρκόπουλο). Πρόκειται για μια συλλογή αγγείων, που χρονολογούνται από τον 9^ο έως και τον 4^ο αι. π.Χ., και για επιτύμβια ανάγλυφα κυρίως του 4^ου αι. π.Χ. Μεταξύ των αγγείων ξεχωρίζει μια γεωμετρική υδρία με σκηνή θρηνούντων κάποιων κάποιον νεκρό στο λαιμό της , ένας γεωμετρικός αμφορέας με απεικόνιση νεκρικής πομπής και ένα αγγείο αποθήκευσης καλλωπιστικών ειδών (πυξίς) του 5^ου αι. π.Χ.

Στη αίθουσα 5 φιλοξενούνται αγγεία της γεωμετρικής περιόδου, κυρίως του 8^ου α. π.Χ. από το νεκροταφείο της Αναβύσσου (κωμόπολη της Αττικής, 1χλμ από τη παραλία), προϊστορικά αγγεία που προέρχονται από την ακρόπολη της Βραυρώνας και τους τάφους που ανασκάφηκαν γύρω από αυτήν, καθώς και αγγεία της ύστερης μυκηναϊκής περιόδου από τους περίπου 220 τάφους του νεκροταφείου της Περατής (Πόρτο Ράφτη, σημερινό Λιμάνι Μεσογαίας ή Λιμάνι Μαρκοπούλου, 35χλμ ΝΑ της Αθήνας) και του νεκροταφείου της Χαμολιάς (42χλμ ΝΑ της Αθήνας, κοντά στον όρμο της Βραυρώνας).

Oι αίθουσες σήμερα, από τα λίγα που γνωρίζω, έχουν χωριστεί ως εξής:

Αίθουσα Γλυπτών

Αίθουσα Κεραμεικής και Μικροτεχνίας

Αίθουσα Ειδωλίων

Αίθουσα Μερέντας

Αίθουσα Αναβύσσου

ΠΗΓΕΣ:

1. « ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» του Γιάννη Λάμψα

2.    ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ

3.   Ευριπίδη : «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» Μετάφραση Ι.Γρυπάρη- Θ,Σταύρου

4. Φωτογραφίες από το Διαδίκτυο