Παυσανίας ο περιηγητης

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ Ο ΠΕΡΙΗΓΗΤΗΣ (2^ος  αι. μ.Χ.)

« Αυτά είναι (κατά τη γνώμη μου) τα πιο περίφημα αθηναϊκά αξιοθέατα και παραδόσεις. Από τον όγκο του υλικού που υπάρχει , φρόντισα από την αρχή να διαλέξω εκείνα που είναι πραγματικά σημαντικά».

                                  Παυσανία Αττικά

Έτσι τελειώνει την αφήγησή του για την Αττική, ο περιηγητής και γεωγράφος Παυσανίας και στο οποίο έχουμε αναφερθεί πολλές φορές. Μπορεί να συναχθεί και ως ο σκοπός του έργου του από τη παραπάνω φράση.

Έζησε στον 2^ο αι. μ.Χ. (συγκεκριμένα στο δεύτερο μισό) και η μορφή του παραμένει άγνωστη-δυστυχώς- γιατί λείπουν τα στοιχεία. Σ’ αυτόν χρωστάμε το ένα και μοναδικό έργο περιηγητικής που σώζεται, το γνωστό θέλω να πιστεύω στους περισσότερους, Ελλάδος Περιήγησης. Το έργο αποτελείται από δέκα βιβλία και απ’ όσο μπορούμε να γνωρίζουμε, μ’αυτό σημειώνεται το τέλος έργων του είδους αυτού. Πολλοί τον ταύτισαν με τον ιστορικό από τη Δαμασκό, και άλλοι με τον σοφιστή από τη Καππαδοκία (Φιλόστρατου, Βίοι Σοφιστών 2,13) χωρίς όμως να μπορέσουν και αυτοί να προχωρήσουν σε καμιά ολοκληρωμένη γνώση του προσώπου του. Δεν αποκλείεται να καταγόταν από τη Λυδία (πιο συγκεκριμένα από την Σίπυλο) και αυτή τη πιθανότητα μας την επιτρέπει ο ίδιος μια και στο έργο του φαίνεται να γνωρίζει καλά τη Μ. Ασία. Στη χρονολόγηση μας βοηθάει πολύ η πληροφορία(5,1,2) πως η Κόρινθος ήταν, από 217 χρόνια, αποικία των Ρωμαίων, πράγμα που σημαίνει πως το βιβλίο γράφτηκε στα 173 μ.Χ.

Ο Παυσανίας ξεκινά στο πρώτο του βιβλίο με την Αττική και συνεχίζει με τη κεντρική Ελλάδα και τη Πελοπόννησο. Στη διάρκεια της περιήγησής του περιγράφονται τόποι και μνημεία, Γίνονται όμως πολλές παρεκβάσεις σε ιστορικά, μυθολογικά και γεωγραφικά θέματα. Λογαριάζει περισσότερο τους αναγνώστες και λιγότερο τον ταξιδιώτη που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το έργο του σαν οδηγό. Γι’ αυτό και θέλει προσεκτική μελέτη για να καταλάβουμε αυτά που περιγράφει. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούμαστε και από το ύφος του που ήταν πολύ φροντισμένο. Σκοπός του είναι να υπάρχει ποικιλία στο έργο του. Ξεκινάει με τη σύνθεση των επιμέρους βιβλίων, συνεχίζει δίνοντας το υλικό του και τελειώνει με τις επιμέρους περιγραφές. Επίσης αγαπά να κάνει συχνά παραφράσεις και να δείχνεται περίτεχνος στη τοποθέτηση των λέξεων. Στη σύνταξη προσπαθεί να είναι απλός και δε χρησιμοποιεί μεγάλες περιόδους. Ακολουθεί τον Ηρόδοτο στους αρχαϊσμούς.

το κλήμα του Παυσανία στην Αχαΐα

Ο περιηγητής είναι φανερά πολυταξιδεμένος και πολυδιαβασμένος. Φαίνεται αυτό άλλωστε σε όποιον έχει διαβάσει έστω και ένα έργο του, πως για πολλά πράγματα που μιλάει, τα έχει γνωρίσει από κοντά. Κάνει μια ένωση-αν μας επιτρέπεται η έκφραση- των πληροφοριών από τα ταξίδια του, με τις γνώσεις που έχει διαβάσει. Κατηγορήθηκε στο τέλος του 19^ου αι., ως αντιγραφέας και αυτό βέβαια αληθεύει για πολλά τμήματα του έργου του. Η δομή όμως και η κατάταξη των θεμάτων είναι ασφαλώς δικά του. Πάντως πολλά δεν θα ξέραμε αν δεν ήταν ο Παυσανίας. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Άποψη όχι μόνο προσωπική αλλά και ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων. Ο καθένας θα συμφωνήσει με τον διακεκριμένο ανθρωπολόγο και εμβριθή μελετητή του Παυσανία, Τζέιμς Φρέιζερ, ο οποίος έχει δηλώσει ότι «χωρίς τον σπουδαίο αυτό περιηγητή, ένα μεγάλο μέρος των αρχαίων ερειπίων της Ελλάδας θα ήταν ένας λαβύρινθος χωρίς νήμα και ένα αίνιγμα χωρίς λύση». Έχουμε αναφερθεί  σχετικά και στην ανάρτηση για την Αρχ. Αίγειρα.

Χαρακτηριστικό για τον Παυσανία, που σε ελάχιστα τμήματα αφήνει να φανούν προσωπικά δεδομένα (όπως στο 8,2,5 και στο 8,8,3), είναι το ενδιαφέρον του για τα λατρευτικά θέματα και το οποίο κυρίως στρέφεται προς τα πρωτόγονα και αρχαιοπρεπή.

Αναφέρουμε τώρα μερικές πληροφορίες που τις χρωστάμε στο Παυσανία. Γενικότερα, οι πληροφορίες του είναι αξιόπιστες και έχουν επαληθευτεί από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Στο 1,2,3,9, μιλάει για ένα ψήφισμα του Οινόβιου για την ανάκληση του Θουκυδίδη, που εγκρίθηκε από την εκκλησία του Δήμου. Στο 2,13,5 αναφέρει τον Αριστία τον ποιητή, λέγοντας πως στην αγορά του Φλειούντα υπήρχε ένα μνημείο γι’αυτόν και πως παίρνοντας από το πατέρα του το σατυρικό δράμα Παλαισταί κέρδισε τη δεύτερη θέση σε διαγωνισμό. Στη Τανάγρα είδε ένα «μνήμα» και μια εικόνα της ποιήτριας Κόριννας, που συναγωνίστηκε με τον Πίνδαρο και μιλά για μια νίκη της εναντίον του Πίνδαρου (9,22,3). Στο 1,15,1 μας πληροφορεί πως είδε τον ανδριάντα του ποιητή Ανακρέοντα στην Ακρόπολη. Στο 5,18 παραθέτει τις εξάμετρες διασαφήσεις στις μυθολογικές απεικονίσεις της σαρκοφάγου του Κυψέλου.

Ο Παυσανίας στο 8,37,5 μιλάει για τον Ονομάκριτο, που καθιέρωσε την οργιαστική λατρεία του Διόνυσου και παίρνοντας τη λέξη ¨Τιτάνες» από τον Όμηρο, τους περιέγραψε σαν την αιτία των παθών του Διόνυσου.

Στο 8,12,5 αναφέρει μια παλαιότερη Θεσπρωτία απ’όπου προέρχεται η διήγηση για μια περιπλάνηση του Οδυσσέα στην ηπειρωτική χώρα της Θεσπρωτίας, για έναν καινούργιο γάμο και  για νικηφόρες μάχες εναντίον των Βρύγων.

Στο Παυσανία διαβάζουμε ότι τη Θηβαΐδα ο Καλλίνος (7^ος π.Χ. αι.) την απέδιδε στον Όμηρο και πως πολλοί τον ακολούθησαν. Την πληροφορία παραθέτει ο περιηγητής στο βιβλίο του 9,9,5.

Σήμερα το έργο του Παυσανία χωρίζεται σε δέκα βιβλία τα οποία γράφτηκαν σε διάστημα 15 ετών και έχει την εξής διάρθρωση:

Α΄Αττικά (περιλαμβάνει και περιγραφή της Αργολίδας), Β΄ Κορινθιακά, Γ΄ Λακωνικά, Δ΄ Μεσσηνιακά, Ε΄και ΣΤ΄ Ηλιακά, Ζ΄Αχαϊκά, Η΄Αρκαδικά, Θ΄ Βοιωτικά και Ι΄Φωκικά, στο οποίο περιέχεται έως τους Οζόλες Λοκρούς.

Εκδόσεις του έργου του Παυσανία οφείλονται στον Φώτιο και τον Αρέθα. Ο βυζαντινός φιλόλογος Μάξιμος Πλανούδης έκανε μια πολύτιμη συλλογή από αποσπάσματα του έργου του, που βοηθά στη κριτική του συγγραφέα.

Eμείς με τη σειρά μας τον ευχαριστούμε για τη μεγάλη του προσφορά.

ΠΗΓΕΣ:

1. «ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ» από τις εκδόσεις Κ. ΜΠΟΥΖΑ, (τόμος Δ΄).

2. «ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΛΑΣΙΚΟΙ»: Παυσανία-«Κορινθιακά», εισαγωγή από την         Παπακωνσταντίνου Άννα, εκδόσεις DeAGOSTINI.

3. ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, του Γιάννη Λάμψα από τις εκδόσεις ΔΟΜΗ.