ΑΡΧΑΙΑ  ΑΥΛΙΔΑ

                

Λίγα λόγια….

    Σε μικρή απόσταση από την Αθήνα, βρίσκεται ένας αρχαιολογικός χώρος που είναι άγνωστος  για τον πολύ κόσμο, αλλά τόσο γνωστός, αν και το προσπεράσαμε στα αρχαία ελληνικά όταν το διδαχτήκαμε στο σχολείο.

   Είναι ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Αυλίδας και το ιερό της Αρτέμιδας. Τόσο κοντά στην Αθήνα (70 χλμ περίπου) και τόσο μακριά από τη μνήμη μας. Δεν το επισκέπτεται σχεδόν κανείς. Το  ερέθισμα μου το έδωσε κάποτε ένα άρθρο σε κυριακάτικη εφημερίδα που είχε γράψει ο Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, πρώην υπουργός. Ίσως επειδή η πρόσβαση στο χώρο δεν είναι εφικτή, γιατί και η διαδρομή είναι δύσκολη και οι πινακίδες όχι και τόσο κατατοπιστικές.

        

                                                                           Φωτ.: Χάρτης της Αρχαίας Βοιωτίας

   Η Αυλίδα είναι βοιωτική πόλη στο νότιο Ευβοϊκό κόλπο κοντά στον Εύριπο. Εκεί συγκεντρώθηκαν οι  ελληνικές δυνάμεις που έλαβαν μέρος στην Τρωϊκή εκστρατεία με αρχηγό τον Αγαμέμνονα. Ο Αγαμέμνονας είναι εκείνος που ίδρυσε στην Αυλίδα το ναό της Αρτέμιδας αφού είχε προηγηθεί η θυσία της κόρης του Ιφιγένειας προς την θεά Άρτεμη, όπως θα αναφέρουμε στον μύθο παρακάτω. Επίσης, το 399 π.Χ. ο βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος συγκέντρωσε το στόλο του στην Αυλίδα πριν την Περσική εκστρατεία του, για να εμφανίσει το εγχείρημά του ανάλογα προς τον Τρωικό πόλεμο. Ακόμη, από την Αυλίδα  είχαν αποπλεύσει τα εγγόνια του Αγαμέμνονα και γιοι του Ορέστη, Πενθίλος και Τισαμενός, με  τον Πενθίλο να ηγείται των αποικησάντων στα παράλια της Θράκης και της βορειοδυτικής χερσονήσου της Μ. Ασίας.

   Η Αρχ. Αυλίδα βρίσκεται στο δρόμο προς τη Χαλκίδα σε μια έκταση που περιγράφεται από το μεγάλο βουνό και τους φυσικούς όρμους Μικρό Βαθύ και το Μεγάλο Βαθύ. Το Βαθύ Αυλίδας το οποίο απέχει οδικώς περίπου 3 χλμ δεν αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς, ίσως γιατί εκείνη την εποχή θα ήταν ένας μικρός οικισμός άνευ σημασίας. Το Βαθύ Αυλίδας σήμερα ταυτίζεται με τον χώρο της  Αρχ. Αυλίδας και της αρχαίας πόλης της Μυκαλησσού ( η οποία καταστράφηκε από Θράκες μισθοφόρους) κοντά στη Ριτσώνα, γνωστή για την πολιτιστική της ακμή κατά την αρχαιότητα.

   Η αρχαία Αυλίδα πήρε το όνομά της από την ομώνυμη κόρη του βασιλιά της Βοιωτίας Ωγύγη, σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία. Κατά μια άλλη εκδοχή πήρε το όνομά της από το ¨Αύλις¨, επίθετο κατά τη μυθολογία των θεών Δία και Απόλλωνα. Λένε ότι μπορεί να προήλθε από τη λέξη ¨αυλός¨ γιατί λόγω των καλαμώνων της ήταν τόπος κατασκευής αυλών.  Τέλος ότι, επειδή ο πετρώδης λόφος όπου εκτεινόταν περιβάλλονταν παντού από νερό και αποτελούσε δίαυλο, πήρε το όνομά της από τη λέξη αυτή. Ο ποιητής  Όμηρος  τη χαρακτηρίζει και ως πετρήεσσα και νερομάνα.

                                                                       Αρχαιολογικός χώρος   

                                                  

    Το Ιερό της Άρτεμης βρίσκεται στο Μικρό Βαθύ μέσα στη βιομηχανική περιοχή. Η σημασία των λιμανιών της Αυλίδας για την επικοινωνία του ελλαδικού χώρου με τη Μ. Ασία θα πρέπει να ήταν μεγάλη από τα προϊστορικά χρόνια. Ο ναός της Άρτεμης βρέθηκε τυχαία το 1941. Η πλήρης εικόνα του αρχαιολογικού χώρου οφείλεται στον αρχαιολογικό ανασκαφέα κ.  Ιωάννη Θρεψιάδη κατά τα έτη 1956 και 1958-1961. Ο ναός ήταν το σημαντικότερο  οικοδόμημα του ιερού της Άρτεμης. Είναι χωρισμένος σε τρία μέρη: 

   α. Ανοιχτός πρόναος με 4 ή 6 κίονες.

   β. Κυρίως ναός ή σηκός ο οποίος διαιρείται σε τρία κλίτη με δύο σειρές  4 ιωνικών κιόνων και

   γ. Κλειστός οπισθόδομος (άδυτο). Το άδυτο είναι προσβάσιμο  μόνο από την ανατολική πλευρά.

   Μέσα σε περίβολο 8μ. στα ανατολικά του ναού βρέθηκε η «Ιερά Κρήνη» , τετράγωνη υπόγεια κατασκευή, την οποία αναφέρει ο Όμηρος για το ¨αγλαόν ύδωρ¨(λαμπρό νερό). Νότια του ναού βρίσκεται ένα συγκρότημα κτηρίων των ελληνιστικών χρόνων. Οι φοίνικες που βρίσκονταν μπροστά στο ιερό σε συνδυασμό με το ότι το αρχαίο λιμάνι πλησίαζε  πολύ το ιερό, δημιουργούσαν ένα μαγευτικό σκηνικό. Ο σημερινός δρόμος περνά ακριβώς μπροστά  από το ναό και τον χωρίζει από τον βωμό του και την Ιερή Κρήνη.

           

             

   Ο αρχαιολογικός χώρος του ιερού αποτελείται από ένα σύνολο κτισμάτων τα οποία συνίστανται από το ναό της Άρτεμης, το λουτροτικό συγκρότημα, το συγκρότημα της κρήνης και τα τέσσερα κτήρια, που βρίσκονται στα νότια του ναού.  Το άδυτο όπως προαναφέραμε που έχει ίδιες διαστάσεις με τον πρόναο, διασώζει τις απαραίτητες  για την τέλεση της λατρείας κατασκευές. Κατά τους αρχαιολόγους ο τρόπος κατασκευής των τοίχων του ναού είναι εργασία του 5ου αι, π.Χ.  Μια  δεύτερη περίοδος του ναού είναι ρωμαϊκή όπως φαίνεται από τον τρόπο ανανέωσης των εσωτερικών κιόνων. Τη μορφή αυτή φαίνεται ότι διατήρησε ο ναός μέχρι το έτος 396μ.Χ.   κατά την εισβολή των Γότθων στην Ελλάδα υπό τον Αλάριχο. Τότε σταματά και η ζωή του ιερού. Αντί για χριστιανικός ναός επάνω στα ερείπια του ναού χτίζεται λουτρό.

   Η κρήνη είναι υπόγειο κτήριο τετραγωνικού σχήματος με είσοδο από τον Βορρά και με κλίμακα που αποτελείται από έξι καλά σωζόμενα σκαλοπάτια. Στην είσοδο της κρήνης  κατέληγε στενός λιθόστρωτος δρόμος, που ξεκινούσε από τα βορειοανατολικά του λιμανιού του Μικρού Βαθέος και διέσχιζε κτηριακό συγκρότημα που ανήκε πιθανόν σε καταστήματα.

   Στα νότια του ναού βρίσκονται τα κατάλοιπα τεσσάρων κτηρίων που συνδέονται με τις δραστηριότητες του ναού της Αυλίδειας Αρτέμιδας, κατάλυμα ξένων, καταγώγιο με τους κοιτώνες, τις τράπεζες και το μαγειρείο του, όπου διέμεναν οι προσκυνητές του Ιερού κατά την περίοδο των εορτών της θεάς και εργαστήρια αγγειοπλαστικής .

   Ανατολικά του Ιερού της Αρτέμιδας βρίσκεται μακρόστενος λόφος που ονομάζεται Νησί. Βεσαλάς ή Γελαδοβούνι.

   Στο βόρειο άκρο του υπάρχει λιμάνι που στην αρχαιότητα έφερε την επωνυμία μικρός λιμήν.  

   Στην κορυφή του λόφου υπάρχει ένα πέτρινο δάσος και έτσι εξηγούνται οι χαρακτηρισμοί πετρήεσσα του Ομήρου και πετρώδες χωρίον κατά τον γεωγράφο και ιστορικό Στράβωνα. Πριν την κορυφή εκτείνονται τα κατάλοιπα ενός αρχαίου φρουρίου με ακανόνιστους λίθους. Πρόκειται για το ιστορικό φρούριο της Αρχαίας Αυλίδας. 

   Η Αρχαία Αυλίδα λοιπόν ήταν μια Μυκηναϊκή πόλη. Οι μυκηναϊκές πόλεις βρίσκονται σε περιοχές που κατοικήθηκαν κατά τη νεολιθική και πρώιμη εποχή του Χαλκού. Νότια της Αρχαίας Αυλίδας και στη θέση λόφος Πύργος Παραλίας , βρίσκονται κατάλοιπα προϊστορικού οικισμού. Αρχαιολόγοι τοποθετούν στη θέση αυτή την Αρχαία Υρία ,κτισμένη από τον Υριέα, γιο του Ποσειδώνα και της Αλκυόνης ή του Απόλλωνα και της κόρης του Ποσειδώνα Αίθουσας.  Ο ‘Ομηρος την αναφέρει στον κατάλογο των καραβιών από τη Βοιωτία, που συμμετείχαν στο  Τρωικό πόλεμο. Καταστράφηκε προφανώς από πολεμική επιδρομή προς το τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου, όπως και άλλα μυκηναϊκά κέντρα στη Βοιωτία και  πάνω στα ερείπια της επισωρεύθηκε μεγάλος όγκος χώματος που διατηρήθηκε επί αιώνες ίσως σαν σύμβολο ενός κόσμου που χάθηκε.

Ευριπίδης: « Ιφιγένεια η εν Αυλίδι ».

   Ο Ευριπίδης ήταν ο νεώτερος από τους άλλους δύο μεγάλους αρχαίους Έλληνες τραγικούς ποιητές, τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή. Γεννήθηκε γύρω στο 485 π.Χ. στη Σαλαμίνα και έλαβε επιμελημένη αγωγή. Θεωρείται ότι μαθήτευσε κοντά στους σύγχρονούς του φιλοσόφους, τον Πρόδικο, τον Πρωταγόρα και τον Αναξαγόρα, ενώ υπήρξε και φίλος του Σωκράτη. Έζησε περίπου 80 χρόνια και πέθανε στην Πέλλα της Μακεδονίας, στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου, όπου φιλοξενούνταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η τραγωδία «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι» ξεκινά με τη  στιχομυθία ανάμεσα στον αρχηγό του στόλου των Ελλήνων Αγαμέμνονα και του γέρου υπηρέτη του.

                                           Φωτ.: ¨Ο Βωμός της Ιφιγένειας¨

   Σύμφωνα με τον μύθο, κατά την παραμονή των Αχαιών  στην Αυλίδα, οι στρατηγοί με αρχηγό τον Αγαμέμνονα δεν ξέχασαν να προσφέρουν θυσίες  στους θεούς, ωστόσο όμως δεν μπορούσαν να ξεκινήσουν το ταξίδι τους για την Τροία επειδή ο άνεμος που φυσούσε  δεν ήταν ο προβλεπόμενος για να ξεκινήσουν τα καράβια.    Κάλεσαν τότε τον μάντη Κάλχα να τον ρωτήσουν τι συμβαίνει και εκείνος τους αποκρίθηκε πως η θεά Άρτεμη ήταν θυμωμένη με τον Αγαμέμνονα επειδή σκότωσε το ιερό της ελάφι και έδωσε εντολή στο θεό των ανέμων Αίολο  να μην ελευθερώσει κανέναν από τους ανέμους μέσα από τους ασκούς του  ώστε να μην φυσήξει και ξεκινήσουν.

   Τότε ζήτησαν τη συμβουλή του  και εκείνος τους απάντησε πως πρέπει να εξευμενίσουν τη θεά Άρτεμη αν θέλουν να ξεκινήσουν. Πώς θα γινόταν αυτό; Ο μάντης απάντησε ότι θα πρέπει να θυσιάσουν στο βωμό της, την κόρη του Αγαμέμνονα, Ιφιγένεια. Μόλις το άκουσε αυτό ο Αγαμέμνονας άρχισε να κλαίει και να οδύρεται.

   Ο καιρός περνούσε και ο αέρας ακόμη να φυσήξει. Τα πλοία παρέμεναν αγκυροβολημένα στην Αυλίδα.. Τότε πήρε την απόφαση ο αρχηγός των Ελλήνων να θυσιάσει την κόρη του για το καλό όλων αλλά έπρεπε να το πει στην Κλυταιμνήστρα και δεν ήξερε πώς θα της το έλεγε. Ένας λόγος παραπάνω, που μάνα και κόρη ήταν στις Μυκήνες.

   Επινόησε τότε μια ιστορία για να πείσει την Κλυταιμνήστρα, ότι θα πάντρευε την Ιφιγένεια με τον αρχηγό των Μυρμιδόνων, Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας αφού το άκουσε θύμωσε πολύ αλλά ο Αγαμέμνονας για να προλάβει τις καταστάσεις είχε ήδη στείλει απεσταλμένο στις Μυκήνες . Μετά από αρκετές ημέρες ο αγγελιοφόρος ήρθε στην Αυλίδα μαζί με την Κλυταιμνήστρα, την Ιφιγένεια καθώς και τον μικρό Ορέστη και τους βρήκαν να περιμένουν ακόμη τον ευνοϊκό άνεμο που θα σαλπάριζαν.  

  

   Ο Αγαμέμνονας τις υποδέχθηκε και αναγκάστηκε να πει την αλήθεια στην Κλυταιμνήστρα. Η Κλυταιμνήστρα έκλαψε πάρα πολύ αλλά δεν μπορούσε να πείσει κανέναν μιας και την τύχη της Ιφιγένειας την όριζε πλέον η θεά Άρτεμη. Τότε η Κλυταιμνήστρα άρχισε να καταριέται τους Αχαιούς αλλά ο Αγαμέμνονας οδήγησε την Ιφιγένεια στο βωμό για την θυσία. Εκεί ήταν και ο μάντης Κάλχας κρατώντας το μαχαίρι της θυσίας. Μόλις πήγε να θυσιάσει την κόρη του αρχηγού, εμφανίστηκε η θεά Άρτεμη μέσα σε ένα λευκόχρυσο σύννεφο  και στη θέση της άφησε ένα ελάφι παίρνοντας την Ιφιγένεια μακριά στην Ταυρίδα.   Έτσι ο μάντης έκοψε το λαιμό του ελαφιού και όχι της Ιφιγένειας. Αμέσως μετά φύσηξε ο πολυπόθητος άνεμος που περίμεναν οι Αχαιοί για να σαλπάρουν για την Τροία.

                                    

ΠΗΓΕΣ:

1.     ΑΥΛΙΔΑ- Βικιπαίδεια.

2.     Η Αυλίδα στην αρχαιότητα - Eviaportal.gr

3.     Ιερό της Αυλιδείας Αρτέμιδας – Θεοχάρης Χρηστίδης

4.     Αυλίδα – Τόπος Ιερός  - Δριχούτης Παναγιώτης

5.     Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ

6.     ¨ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ Η ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ¨  - Αρχαίοι Έλληνες Κλασσικοί (Μετάφραση:  Μιχαήλ Βασσάλος, Λάζαρος Βασσάλος - Εκδόσεις DeAGOSTINI).