ΑΜΦΙΑΡΑΕΙΟ

Αρχαιολογικός χώρος

    Το Αμφιαράειο είναι αρχαιολογικός χώρος ο οποίος βρίσκεται στην Αττική. Βρίσκεται σε λόφο 6 χλμ νοτιοανατολικά του Ωρωπού, λίγο βορειοδυτικότερα από τον Κάλαμο Αττικής και απέχει από την Αθήνα 50 χλμ περίπου. Υπήρχε μαντείο αφιερωμένο στον μάντη και θεραπευτή Αμφιάραο. Κατασκευάστηκε περίπου στα τέλη του 5^ου αι. π.Χ. και να ανήκει η ευρύτερη περιοχή στους Αθηναίους. Στο χώρο αυτό λειτουργούσε μαντείο και θεραπευτήριο μαζί. Στην περιοχή γίνονταν τα Μεγάλα Αμφιαράεια , μια σημαντική γιορτή που διεξαγόταν κάθε 5 χρόνια προς τιμήν του Αμφιάραου και περιελάμβανε μουσικούς και θεατρικούς αγώνες . Άλλοι υποστηρίζουν πως γίνονταν και αθλητικοί αγώνες αλλά δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα το στάδιο όπου τελούνταν. Η αφορμή για την κατασκευή αυτού του χώρου αναφέρεται στο έργο του Αισχύλου: «Επτά επί Θήβας».

    Ο ναός του Αμφιάραου ήταν εξάστυλος ναός δωρικού ρυθμού, με πρόναο με έξι κίονες δωρικού ρυθμού ανάμεσα σε παραστάδες. Ο σηκός ήταν χωρισμένος σε τρία κλίτη, το μεσαίο των οποίων φιλοξενούσε άγαλμα του Αμφιάραου από μάρμαρο. Το άγαλμα σήμερα είναι ακρωτηριασμένο. Μπροστά από το άγαλμα βρίσκονταν η μαρμάρινη τράπεζα των προσφορών με τη χρυσή φιάλη , όπου έκανε σπονδές ο ιερέας. Στο βάθος του σηκού υπήρχε το άδυτο για τη φύλαξη λατρευτικών σκευών.

    Ο ναός ήταν κατασκευασμένος από ντόπιο ασβεστόλιθο. Στην αρχαιότητα ο ναός ήταν γεμάτος από αφιερώματα των πιστών, μικρά ομοιώματα μελών ανθρώπινου σώματος που έχουν θεραπευτεί και νομίσματα κολλημένα με κερί. Σας θυμίζει κάτι αυτό σήμερα; Σώζεται μόνο το βορειοδυτικό τμήμα του ναού γιατί το υπόλοιπο τμήμα παρασύρθηκε από τον ποταμό Μαυροδήλεσι (οι αρχαίοι το ονόμαζαν Χαράδρα) στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Πριν χτιστεί ο μεγάλος ναός υπήρχε ένας μικρός βορειότερα ο οποίος συνυπήρχε  με τον μεγάλο επί τουλάχιστον έναν αιώνα. Οι διαστάσεις του ναού ήταν περίπου 28-29 μ. επί 14μ. Στο ναό υπήρχαν συνολικά πέντε ομάδες αγαλμάτων που απεικόνιζαν κατά σειρά:

·         Τον Ηρακλή, τον Δια και τον Απόλλωνα.

·         Ήρωες και τις γυναίκες τους.

·         Την Εστία, τον Ερμή και τον Αμφιάραο.

·         Την Αφροδίτη, τον Πάνα, την Ιασώ και την Αθηνά.

·         Τις Νύμφες και τις ποτάμιες θεότητες του Αχελώου και του Κηφισού.

 

    Σημαντικό κτίσμα του αρχαιολογικού χώρου είναι το αρχαίο θέατρο. Κτίστηκε τον 2^ο αι. π.Χ. Ήταν πέτρινο με ξύλινα καθίσματα και είχε τριακόσιες θέσεις. Η σκηνή του θεάτρου σώζεται σε καλή κατάσταση. Λίγο χαμηλότερα από το θέατρο βρισκόταν η μεγάλη Στοά, μήκους 110 μ. και πλάτος περίπου τα 11μ., με συνολικά 39 δωρικούς κίονες. Χρησίμευε για την διαμονή των επισκεπτών, ενώ υπήρχαν ξεχωριστά μπάνια για τους άντρες και τις γυναίκες στις δύο άκρες της στοάς. Όσοι έπασχαν από κάποια αρρώστια και ήθελαν να βρουν ίαση ή ήθελαν τη συμβουλή του θεού για να λύσουν κάποιο πρόβλημα, λάμβαναν χρησμό κατά την εγκοίμηση πάνω στη προβιά του κριού που θυσίαζαν  αφού είχαν κάνει αποχή από το κρασί και είχαν κάνει και μία ημέρα νηστεία. Μέσα στον ύπνο ο προσκυνητής δεχόταν σε όνειρο τη συμβουλή του θεού ή ακόμα και θεραπεύονταν. Οι ιερείς μόνο ερμήνευαν τα όνειρα.

    Απαραίτητο θεραπευτικό στοιχείο του Αμφιαράειου ήταν τα λουτρά για καθαρμό, σωματικό και ψυχική εξυγίανση. Το δάπεδο των λουτρών ήταν στρωμένο με λίθινες πλάκες και χαραγμένο για να μη γλιστρούν οι λουόμενοι. Υπήρχε κάτω από το δάπεδο υπόκαυστο, δηλαδή κυκλοφορούσε ζεστός ατμός που διοχετευόταν από πολλές τρύπες μέσα στους λουτήρες. Αυτό το σύστημα πέρασε στους Ρωμαίους στους Βυζαντινούς μετέπειτα και αργότερα στους Οθωμανούς. Οι πάσχοντες έκαναν θερμό ή ψυχρό λουτρό  ανάλογα την περίσταση. Σήμερα από αυτά τα λουτρά σώζεται μια δεξαμενή και δυο λεκάνες.

    Κοντά στο ναό σώζεται υδραυλική μαρμάρινη κλεψύδρα, δείγμα υδραυλικού ωρολογίου. Ήταν ένα υπόγειο κτίσμα με χτιστή τετράγωνη λεκάνη που λειτουργούσε ως εξής: Όταν γέμιζε η λεκάνη με νερό, επέπλεε ένα κομμάτι ξύλου. Στον πυθμένα της λεκάνης υπήρχε στενή τρύπα από την οποία άδειαζε με πολύ αργό ρυθμό νερό από έναν κρουνό και προκαλούσε  την πτώση της στάθμης του νερού παρασύροντας προς τον πυθμένα το κομμάτι του ξύλου με έναν δείκτη που είχε προσαρμοστεί σε αυτό, ο οποίος κατέβαινε και αυτός σε αριθμημένη κλίμακα κι έδειχνε την ώρα πάνω στην κλίμακα. Μία παρόμοια κλεψύδρα υπήρχε και στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.

    Δίπλα στην πηγή υπήρχε μεγάλος βωμός του οποίου σήμερα σώζεται μόνο η βάση. Συστηματική ανασκαφή του χώρου πραγματοποιήθηκε  μεταξύ του 1884 και 1929 και ξεκίνησε από την Αρχαιολογική Εταιρεία  υπό τον κ. Στέφανο Φιντικλή (αρχαιολόγο) με βοηθό τον κ. Βασίλειο Λεονάρδο., ενώ το 1885 προστέθηκε ο Γερμανός αρχαιολόγος Βίλχεμ Ντέρπφελντ, ο οποίος σχεδίασε το πρώτο τοπογραφικό σχέδιο του ιερού.

Ποιος ήταν ο Αμφιάραος

    Ο Αμφιάραος ήταν γιος του Οικλή (εκείνος που συνόδεψε τον Ηρακλή και υπερασπίστηκε τα πλοία των Αχαιών εναντίον του Λαομέδοντα) ή και του ίδιου του θεού Απόλλωνα, θεού της μαντικής, και του της Υπερμνήστρας ( μία από τις 50 Δαναΐδες) και δισέγγονος του Μελάμποδα.

                                     

    Ο Αμφιάραος βασίλεψε στο Άργος μαζί με τον Άδραστο, ο οποίος παντρεύτηκε την αδερφή του, Εριφύλη.

    Κάποτε ο Πολυνείκης, γιος του Οιδίποδα που τον έδιωξε ο αδερφός του Ετεοκλής, ήρθε στο Άργος από τη Θήβα και ζήτησε βοήθεια για να καταλάβει την Θήβα. Ο Αμφιάραος ως μάντης, αρνήθηκε να πάει γιατί ήξερε πως όσοι θα έπαιρναν μέρος θα σκοτώνονταν, εκτός από τον Άδραστο.

    Ο Αμφιάραος κρύφτηκε και συμβούλεψε τη γυναίκα του να μη φανερώσει πού ήταν ο ίδιος και να μην δεχθεί δώρο από τον Πολυνείκη. Ο Πολυνείκης πονηρός, ξεγέλασε την Εριφύλη χαρίζοντάς της  ένα περιδέραιο, το λεγόμενο περιδέραιο της Αρμονίας, της γυναίκας του βασιλιά της Θήβας, Κάδμου.

 Ο Αμφιάραος αναγκάστηκε τότε να εκστρατεύσει με τους άλλους έξι αρχηγούς (Πολυνείκης, Άδραστος, Καπανέας, Ιππομέδοντας, Παρθενοπαίος, Τυδέας  - ¨Οι Επτά επί Θήβας¨). Πριν φύγει για τον πόλεμο παρότρυνε τα παιδιά του Αμφίλοχο και Αλκμαίωνα, όταν ενηλικιωθούν να σκοτώσουν τη μητέρα τους και να εκστρατεύσουν και αυτοί κατά της Θήβας. Όπως προέβλεψε ο Αμφιάραος, σκοτώθηκαν όλοι οι αρχηγοί εκτός από τον Άδραστο.

    Ο Αμφιάραος καθώς υποχωρούσε με το άρμα του προς την Αττική, τη στιγμή που ο διώκτης του ο Περικλύμενος ετοιμαζόταν να τον σκοτώσει, ο Δίας ρίχνει ένα κεραυνό. Άνοιξε τότε η γη κατάπιε τον Αμφιάραο μαζί με το άρμα του και τον ηνίοχό του. Ο Αμφιάραος κατέβηκε στον Άδη άτρωτος και τέθριππος. Δεν είχε παρέλθει πολύς χρόνος και ο ήρωας αναδύθηκε από το χάσμα του εδάφους, από το οποίο ανάβλυζε νερό ( Ιερά Πηγή).

    Από την Ιερή Πηγή ξεκίνησε η λατρεία του Αμφιάραου. Σε αυτή εδώ δεν θυσίαζαν τίποτα, ούτε χρησιμοποιούσαν το νερό για καθαρμούς. Όταν όμως θεραπευτεί κάποιος από την αρρώστιά  του, κατόπιν μαντείας που του δόθηκε, υπήρχε η συνήθεια να ρίχνει ασημένια ή χρυσά νομίσματα στην πηγή. Με την προσφορά ο θεραπευόμενος εξέφραζε την επιθυμία να ανταμείψει τον θεό για το καλό που του έκανε. Το νερό της ιερής πηγής  του Αμφιαράου αναβλύζει κατά καιρούς σε μια μακρόστενη  δεξαμενή κοντά στον βωμό.

    Από ήρωας ο Αμφιάραος έγινε θεός μάντης και θεραπευτής. Εκεί λοιπόν που εξεβράσθηκε ο Αμφιάραος, ιδρύθηκε μεγαλοπρεπής ναός με ονειρομαντείο και θεραπευτήριο φέροντας το όνομά του. Ο Ηρόδοτος και ο Στράβωνας αναφέρουν πως αρχικά λατρεύτηκε στη Θήβα. Το θηβαϊκό Αμφιαράειο έχασε τη φήμη του από τον 5^ο αι. π.Χ.. Κάποιος ευλαβής κάτοικος του Ωρωπού πήρε χρησμό να ιδρύσει νέο ιερό στην τοποθεσία όπου θύμιζε την εξαφάνιση του Αμφιάραου στη γη.

 Το μαντείο έπαψε να λειτουργεί με την επικράτηση του Χριστιανισμού.

 

ΠΗΓΕΣ:

1.     ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ- Αμφιαράειο

2.     ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ: Το μαντείο  Αμφιαράειο Ωρωπού.

3.     Το άγνωστο μαντείο- Αμφιαράειο Ωρωπού/ i Ellada.gr

4.     Υπουργείο Πολιτισμού- κ. Πηνελόπη Αγαλλοπούλου (Αρχαιολόγος)

5.     Φωτογραφίες:  George Fournaris